Raport o stanie świata Dariusza Rosiaka: Raport - opowieści arabskie Jana Natkańskiego #5

To jest raport Ostanie Świata opowieści arabskie Jana Natkańskiego.

Dzień dobry Pani, dzień dobry Państwu, ale jak mówimy o opowiastkach arabskich, to as-salamu alaikum wa salam alaiki.

Odcinek piąty, w którym opowiemy o Egipcie, od czasów przedarabskich.

Był taki farał, znany w historiach Koech Naton, który na krótki okres doszedł do wniosku, że dobrze z tymi bóstwami różnymi, ale na dobrą sprawę to jest jeden ból.

Mądra kobieta podjęła takie wyzwanie, tak omotała Juliusza Cezara, stała się jego kochanką, ale utrzymała rządy.

Przez podbój muzułmański.

Amr Ibn As, zresztą jeden ze współtobażyszy proroka, doskonały stratek i doskonały dowódca, postanowił podbijać Egipt, jak otrzymał list.

Kalifa Omara, zalecający wstrzymanie przekroczenia granicy, nie posłuchał, to on po prostu wstrzymał list u siebie.

Po wyprawę napoleońskie.

Ponieważ przywieźli ze sobą Francuzi dwustuosobową grupę uczonych, ci uczeni po powrocie rozpropagowali sprawę zainteresowania się naukowego Egiptem.

I dwudziesty wiek.

Brytyjczycy uznali, w 22 roku Egipt jako niepoległe państwo, władca do tej pory podporządkowany, Brytyjczyką stał się suwerennym władcom Egiptu jako król fulat pierwszy.

Jan Nadkański jest wybitnym arabistą i wieloletnim ambasadorem w krajach arabskich.

A ja nazywam się Agataka z Prolewicz i razem z państwem mam przyjemność słuchać jego opowieści arabskich.

Czas na Egipt, kraj piramid, sfinxów, faraonów, kleopatry. Te pierwsze skojarzenia zupełnie nie arabskie.

No tak, ponieważ Egipt po pierwsze należy do najstarszych cywilizacji ludzkości.

Do tych samych jak Mesopotamska, Perska, Indyjska, Chińska.

Poprzednim razem mówiliśmy o Iraku wywodzącym się z cywilizacji Mesopotamskiej.

A teraz mówimy o Egipcie, który ma za sobą 3 tysiąclecia staroegipskiej, starożytnej cywilizacji egipskiej, farańskiej.

Różnica między Irakiem i tym dziedzictwem, a Egiptem jest taka, że w cywilizacji Mesopotamskiej zmieniały się narody, zmieniały się stolice, zmieniały się państwa, a w egipskiej jest ciągłość.

Słów parę o samym Egipcie. Słowo pochodzi Egipt od greckiego Egiptos i Rzeń tego greckiego zachował się także w słowie Cypti egipcjanin.

Dziś Koptowie dziedzice tego starego narodu z czasów farańskich bezpośredni, choć mówiący po arabsku, ale o tym później.

No i chrześcijanie przede wszystkim.

I chrześcijanie, a bo Egipt to w 90% muzułmania, a w dziesięciu chrześcijanie głównie Koptowie ze swoim ortodoksyjnym kościołem koptyjskim.

Egipt ma milion kilometrów padratowych i 110 milionów ludności.

Gigant.

To jest olbrzymi, bo co roku przybywa 3 miliony egipcjan i co roku przybywa kilkuset absolwentów uczelni w poszukiwaniu pracy.

Jeśli są egipcjanie emigrujące, a są, to to jest to emigracja zarobkowa.

Przede wszystkim, a nie ze względu na wewnętrzne konflikty, chodzi takie się powiedzmy w tym wieku zdarzały.

To jest państwo w północnej Afryce na styku z Azjum, bo należący do Egiptu półwyse psynaj, około sześćdziesięciu tysięcy kilometrów padratowych, to już jest część Azji.

Wracamy do starożytnego Egiptu.

Na przełomie czwartego i trzeciego tysiąclecia powstało państwo egipskie z połączenia Górnego i Dolnego Egiptu ze stolicą w Memphis.

To jest dziś jakieś 30-40 kilometrów na półnię od Cairo.

I to z tego starego okresu, a jeszcze starego okresu, bo historycy, egiptolodzy dzielą historię starożytnego Egiptu na okres starego państwa, średniego państwa i nowego państwa,

przy czym jeszcze między każdym z tych państw były tzw. okresy przejściowe.

Ja powiem szczerze, że nie będę nawet próbował operować datami starego, średniego i nowego, bo zauważyłem w publikacjach, że one są również różne.

A tu dykresja.

Wobec tego, co publikują i nad czym pracują egiptolodzy, no to ja byłbym zupełnie bezczelnym ignorantem, gdybym próbował zagłębiać się w historię starożytnego Egiptu.

Ostatnio w maju tego roku byłem zaproszony na konferencję egiptologiczną w Polskiej Akademii Nauk.

W radiu odbywały się w połacach starszyca. Byłem pełen uznania dla tych naszych archiologów w większości pań z doktoratami, z habilitacjami, z profesurą, bo ich Nestora, profesora Karola Myśliwca, no to znam od dawna.

Zresztą odkrywca dwóch grobów notabli w okolicy Pieramidy Djosera w Sakara, ale o tym za chwilę.

Chciałem podkreślić, że jeśli jesteśmy w czymkolwiek mocarstwem, ambicja to mieliśmy zawsze być, ale jeśli w czymkolwiek jesteśmy to jest egiptologia i archeologia Śródziemy Morska.

Prowadzimy na Bliskim Wschodzie kilkanaście misji. Jak ja pracowałem w Egipcie, to ich było jedenaście. W samym Egipcie, ale są jeszcze w Sudanie.

Teraz są w Arabii Sałudyjskiej, w Kuwejcie, w Omanie. Kiedyś były w Iraku i w Syrii, ale sytuacja polityczna jest taka, że stamtąd się Polacy musieli wycofać.

Oczywiście to jest wszystko następstwo działności nieżyjącego profesora Kazimierza Michałowskiego. Ja powiem szczerze, że z czasów mojej pracy w Egipcie do nielicznych trwałych śladów, jakie zostały po tej pracy,

to było wspólnie z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego w Kajirze, bo takie istnieje od lat.

To było zainstalowanie popiersia profesora Michałowskiego w takim półkolu, gdzie są popiersia innych egiptologów przed Starym Budynkiem Muzeum Narodowego

i drugie, wystawienie tablic pamiątkowych na dwóch starożytnych obiektach odbudowanych przez Polaków.

W tej świotyniach Hatchepsot w Luksorze. Na południu i Komedikę w Aleksandrii, ale miałem do tej pracy dwa pomocne czynniki.

Dobrą znajomość z ówczesnym szefem służby starożytności Egiptu, wybitnym archeologiem i on, dr Zeki Hałas, pomógł mi w tym niesamowicie, ponieważ wyrażał wzgodę na te wszystkie sugestie,

a kierownictwo Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej w Kajirze finansowało zarówno tablicę, jagi,

po pierwsze, zresztą w 2007 roku wspólnie z wielką także zachętą ze strony doktora Hałasa, zorganizowaliśmy podajże trzydniowe uroczystości siedemdziesięciolecia polskiej obecności archeologicznej nad Nilem.

Ale Panie Ambasadorze, rzeczywiście dobrze, że Pan to mówi, trzeba podkreślać mocno, że nie tylko Brytyjczycy, nie tylko Francuzi, o których powiemy w tym kontekście dokonań archeologicznych nad Nilem, ale też Polacy do tego pocztu wielkich archeologów dołączyli.

To jest wielki wkład, ja się cieszę, że nadal kontynuowany przez kobiety, a po drugie przez młodych ludzi. Teraz już są pokolenia, 30-40 latków, których ja osobiście nie znam, znam uczniów profesora Michałowskiego.

W trakcie mojego pobytu jeździłem na ich wykopaliska, jeździłem do doktora Ciałowicza w Del Cienilu, to misja Uniwersytetu Jagiellońskiego, jeździłem do profesora Godlewskiego do Fajum.

Oczywiście jest specjalne, nawet niemalże substacje, jak to nazywałem, w Deir Bachari, to jest po lewej stronie luxoru, no bo tam siedzieli, gdy odbudowywali świątynie Hatchepsut.

Żałuję, że nigdy nie byłem unierzyjącego już profesora Daszewskiego w marinie koło Aleksandry, no ale na wszystkie nie stawało czasu.

Co chciałbym wspomnieć z okresu starożytnego, tylko żeby słuchaczą przypomnieć, wymienić hasłowo, niektóre rzeczy.

Wspomniałem o starym państwie ze Stolicą w Memphis. W Memphis zachowały się ruiny w zasadzie, współczesne miasto je otoczyło,

zostaw tylko wielki pomnik Ramzesa, drugiego, który tam była świątynia Boga Ptaha.

Podaj, że to jest fragment tej świątynie, ale po drugiej stronie Nilu zachodniej są kompleksy piramid.

Ta wspomniania przeze mnie Czosera, ona jest schodkowa, tak jakby jeszcze nie wiedziano, jak taki trójkąt wybudować.

Tylko nakładano, powiedzmy, poszczególne prostokąty, bo takie prostokąty to były grobowce, tak zwane mastaby.

Zresztą nie wiem, czy wszystkie odkryte wokół Czosera, ale tam są jeszcze dwa takie kompleksy Meidum i Dachsiur.

I na północy te najsłynniejsze to jest w Gizie.

Piramida Cheopsa, najwyższa, 147 metrów.

Jeden blok wapienia, z którego jest zbudowana, to dwie i pół tony.

Najróższe koncepcje, jak to przy tamtejszej technice, kiedy bloki przypływały Nilem, a to jest jeszcze spory odcinek, jak to było wszystko organizowane.

Oczywiście są już wyjaśnienia, są już teorie, ja tylko nie wiem, czy w stu procentach.

Druga jest mniejsza, zaledwie o 2,5 metra hefrena i trzecia mniejsza o 66 metrów mykerinosa.

Te trzy trójkąty na plekairu to jest niemalże symbol, zwłaszcza, że pierwsza jest uznawana za 1,7 cudów świata starożytnego.

Tak jak wspomniane przeze mnie, ogrody semi-ramidy, w babilonie.

I rzeczywiście Panie Ambasadorze, to słowo cud nie jest na wyro z wodniesieniu do piramid, bo chyba jest coś takiego, że kiedy patrzymy na piramidy,

to czujemy się trochę bezradni jako ludzie XXI wieku, z całą tą technologią, która stoi za nami.

Patrzymy na te budowle i się dziwimy i nie rozumiemy.

Po pierwsze pytanie jest, jak to zrobiono?

No właśnie.

Jak to zrobiono w III tysiącleciu przed naszą erą? Jak to wyglądało?

Ja już nie wchodzę w cały bogaty pantheon, bóstw egipskich.

Nie wszystkie są znane, ale w powszechniej znajomości na pewno wszyscy słyszeli o Ozrysie i jego siostrze, i żonie, Izydzie.

Mówiliśmy poprzednio o wędrujących wątkach.

Otóż Ozrysa zabił jego brat Set z zazdrości, a my powtórkę bratobójstwa w Biblii Abla i Kainah,

to Izyda zebrała poćwiartowane członki Ozrysa i Ozrys zmartwywstał.

Mamy motyw zmartwywstania wędrujący po kulturach starożytnych.

I wreszcie, jeśli dziś ktoś na Wielkanoc saza baranka w doniczce ze świeżą zielenią,

bo się sypiejęć, czy w którejś rośliny, które szybko rosną, to tego typu symbol zmartwychwstania jest staro-egipski.

Jest cała masa teorii, bo tacy autorzy, jak Dan Brown, wiesimy do przesiaństwa też fantazja ich podnosi i opowiadają mnóstwo rzeczy.

Ja nie twierdzę, że bzdury. Tylko większości, nie bzdury, tylko większości są to niekiedy umotywowane, rozsądne.

Tyle, że na pograniczu, że jest to literatura i fantazja, a nie twarde fakty historyczne.

Który się nie dozweryfikować po prostu.

Który się pewnie nie do końca da umotywować. Jeszcze jedna rzecz, żeby skończyć ze starożytnym egiptem.

Jeśli mówimy o Memphis, to już od końca starego, ale przez średnie i nowe państwo egipskie,

stolicę została przeniesiona do Teb. To miasto 600 km dziś na południe od Kajeru i dzisiejsza nazwa Luxor.

Dziwne takie, ale to, nie wiem, zegipcjonizowane czy zarawizowana nazwa koszar rzymskich, La Castra.

I od tego Castra to Luxor powstał, który w zasadzie obrósł stare miasto Teby, z których zachowała się oszałamiająca

i swoim wielkością i ogromem wdeptująca człowieka w posadzkę świątynia w Karnaku.

Natomiast po drugiej stronie, po lewej stronie Nilu, w zachodniej, jest też mnóstwo zabytków,

zaczynając od tej odbudowanej przez Polaków w świątynie Hatchepsut, ale także po wielkiej świątyni Grobowej,

a męchotepa trzeciego zostały tylko stojące przy wejściu Kolosy Memnona, ale tam jest też Ramaseum,

są w świątynie w Madinahebu, a to jest wszystko na podgórzu, a później rozpoczynają się górki

i w tych dolinach w górkach są dwa najważniejsze zabytków, to są grobowce w dolinie królów i grobowce w dolinie królowych.

Kiedy stolica była w tebach, przestaną budować piramidy, kutogrowy w skale.

Tam są pochowanie wszyscy królowie, o tym nowym państwie trzeba powiedzieć jeszcze jedno.

Mianowicie był taki faraon znany w historii jako ehnaton, który w XVI wieku, na krótki okres,

był inwentorem, nazwijmy to tak, doszedł do wniosku, że dobrze z tymi bólstwami różnymi,

ale na dobrą sprawę to jest jeden ból.

Próba monotejistycznej religii.

Próba monotejizmu, on się Steb wyprowadził, zbudował nad środkowym ile na północ od Teb takie miasto Ahetaton,

dziś znane jako telamarna, niedługi okres panował, bo zbuntowali się oczywiście przez wszystkim kapłani,

którzy stracili znaczenie z wyjątkiem tego głównego atona, czyli Jedynego Boga.

O śmierciach atona wróciły stare porządki i jego syn, Tutenhamon, już przywrócił cały pantheon bóstw,

a skoro padło to imię, to musi paździć jeszcze informacja, że w 1922 roku brytyjski archeolog Carter

odkrył jego gropowiec w stanie nienaruszonym.

To była wówczas sensacja archeologiczna, to od tego czasu pochodzi pojęcie klątwy falał na.

Jeśli sam Tutenhamon już wędrował jego sarkofak, wędrował na wiele wystaw na świecie,

to dziś Muzeum Narodowe Egipskie, zarówno w tym starym w Machu,

jak i teraz przeniesione w ubiegłym roku do nowego, ma się czym poszczycić.

Mówi pan, że to była sensacja archeologiczna, ale to chyba było więcej niż tylko archeologiczna sensacja.

W ogóle to była sensacja, prawda?

Historiczna również, bo żyły ten gazet w Wielkiej Brytanii, chyba w ogóle w całej Europie.

W całej Europie, ponieważ odkryto grobowiec, który był nienaruszony,

jako że pozostałe grobowce nie wciągnięto malowideł, ale obrabowano jeszcze w starożytności.

Ta cecha ludzkości, powiedzmy niepożanowania miejsca wiecznego spoczynku, no jest stara.

To nie jest nic nowego, że niszczy się, powiedzmy, w nowych czasach.

Ale ważne chyba też, że to było to dwudziestolecie międzywojenne,

kiedy Europa, prawda, miała taki oddech, żeby się ekscytować tak bardzo.

Tym światem dalszym, tym światem tak bardzo ekscytującym.

Powiemy o tym za chwilę, ale rzeczywiście misje archeologiczne, to jest wiek XIX,

ale głównie teraz XX, bo powiedzmy, są nawet technologie, a poza tym już wiąza jest olbrzymia.

Doświadczenie tych archeologów jest olbrzymie.

Kończąc okres starożytny, trzeba było powiedzieć, że jeszcze o jedną postać wymienić.

Aleksandra Wielkiego, który podbił Egipty w 32-31, założył miasto Aleksandrie.

Później w Aleksandrii powstał też jeden z cudów świata starożytnego, mianowicie,

wielka latarnia morska na wyspie Farros, przyległej zresztą blisko do lądu.

W swoim imperium Aleksander Wielki nie porządził długo.

Wspominaliśmy przy okazji historii Babilonu, że zmarł w 323 roku właśnie w Babilonie,

w Myzopotami, a jego olbrzymie państwo od Egiptu po Afganistan dzisiejszej Indii

rozpadło się na prowincję, którymi rządzili jego generałowie.

I taki jeden z generałów Grek w 306 roku ogłosił się Faraonem,

przyjął imię Ptolemeusz I Sotter i rozpoczął się trzywiekowy okres chelenistyczny w Egipcie.

Na końcówce tego okresu panowała kobieta, kleopatra siódma.

Piękna kleopatra.

Piękna kleopatra, bo w zasadzie z piękności egipskich z czasów starożytnych

to wymienia się żonę Echnatona Nefretetta i kleopatrę z okresu Ptolemejskiego.

Rządów kleopatry słynne są przede wszystkim w takiej, powiedzmy,

publicznej, powierzchawnej wiedzy z jej romansów.

Najpierw z Juliuszem Cezarem, który próbował podbić Egipt,

mądra kobieta podjęła takie wyzwanie, tak omotała Juliusza Cezara,

stała się jego kochanką, ale utrzymała rządy.

Czyli takie soft power można powiedzieć, użyła.

Można być.

Historycy tutaj mają różne zdania. Miała z nim syna, który miał na imię Cezarion.

Jedni powiadają Cezargo, uznał i nie powiadają go, nie uznał.

Ale Cezar w 1944 roku przed naszą erą został zabity w Rzymie.

Kolejny strąbirów, bo to był początek przejścia od Republiki do Cesarstwa w Rzymie.

Marek Antoniusz, kiedy próbował podbić Egipt, spotkała go ten sam los,

co Cezara, jeśli chodzi o kleopatrę. Miłość.

W markiem Autoniuszem miała trójkę dzieci kleopatra,

ale rządziła tym Egiptem nadal.

W 30 roku przed naszą erą nabieźć, że Marek Antoniusz zginął w bitwie z Cezarem Octavianem,

popełniła samobójstwo, popełnił samobójstwo także Marek Antoniusz.

Skończył się ptolomejski okres w Egipcie.

Egipt staje się prowincją Cesarsta rzymskiego od 30 roku

przed naszą erą do podbojów arabskich w siódmym wieku naszej ery.

To jest prowincja rzymska.

W tym czasie nad Nilem prawie na przeciwko Memphis,

tej pierwszej stolicy w Rzymianie wybudowali wielką twierdzę.

Ona później nazywała się Babylon i nie potrafię powiedzieć,

że to dlatego, że był to tak zwany późny okres,

gdzie podbijali jasyryjczycy i babilończycy i persowie,

ale ta twierdza została.

To jest ważne, dlaczego?

Bo zaczniemy mówić o podboju muzeumańskim w siódmym wieku.

Za czasów proka Mahometa, kiedy on z Medyny próbował rządzić

jednocześnie państwem powstającym islamskim,

to te jego wpływy rozszerzały się tylko na plemiona na półwyspie arabskim.

Natomiast po jego śmierci adepci nowej religii

postanowili ją rozszerzać na cały ówczesny znany cywilizowany świat.

Najpierw się skierowali przeciw Monarchi Perskiej, Sasanidów w dzisiejszym Iraku

i w latach 37 wieku opanowali.

A później się skierowali na zachód, na Egipt,

który w tym czasie po podziale cesarsta rzymskiego na wschodnie i zachodnie stał się,

jak był prowincją rzymską, to stał się prowincją bizantyjską

ze wszystkimi tego politycznymi i religijnymi konsekwencjami.

Poza nim będę kontynuował sprawy najazdu muzułmońskiego,

to słów parę trzeba powiedzieć o egipskim chrześcijaństwie.

W pierwszych wiekach chrześcijaństwa istniało w basenie Morza Śródziemygo

pięć ważnych ośrodków nowej religii.

Jerozolima, Antiochia w dzisiejszej Turcji, Konstantynopol, Rzym i Aleksandria w Egipcie.

Aleksandria była terenem misji apostolskiej św. Marka Ewangelisty.

Do dziś koptowie egipscy uważają się za jego spadko bierców,

a nawet każda katedra to ma nazwę Morkosia, czyli katedrza świętego Marka.

Ponieważ ten chrześcijański odłam koptyjski jako swoją głowę ma papieża

i to jest następca świętego Marka Ewangelisty.

Podział religijny nastąpił po Sowożę, po Wszechnym,

wczesnego całego kościoła w Halcedonie, to dziś w przedmieście Istanbul,

kiedyś odrębne miasto.

Sowożę o naturze Chrystusa stwierdzono Boskiej i Ludzkiej.

Ci z Aleksandrii powiadali o jednej naturze, Bosko-Ludzkiej,

stąd często nazywano ich monofizytami.

Ponieważ nie przyjęli uchwał czy decyzji o tej doktrynie

pod wojnę i natury Chrystusa, no to zostali uznani w cesarstwie bizantejskim,

niemalże za heretyków, ale i nawet między sobą się podzielili.

Ci, którzy uznali to są dziś egipcjanie prawosławni,

a ci, którzy nie uznali, należą do kościoła koptyjskiego,

przy okazji dygresja.

Skoro powiedziałem, że głowa kościoła koptyjskiego nosił tytuł papieża,

oczywiście ze zwracaniem się do niego perwasza świątobliwość,

miałem osobiście taką okazję rozmowy z poprzednim papieżem

Sienudą III, który zmarł w 2012 roku,

bo w pierwszej dekadzie tego wieku arcybisków Gocłowski,

metropolita Gdańska, organizował przez wiele lat taką interesującą

konferencję na tematy moralne i etyczne.

Przed moim wyjazdem do Egiptu w 2004 roku zwrócony się,

jego sekretarz zwrócił się, czy miałbym sugestię kogo zaprosić z Egiptu

na tę konferencję.

To dla mnie oczywiste, że papieża koptyjskiego i Shejha al-Azharu.

Głównego, że tak powiem przywódcę muzułmuńskiego,

tylko ja sugerowałem, ponieważ miałem świadomość,

że obydwaj ci duchowni, to są ludzie po 80-ce,

to oni na coś takiego nie przyjadą, nawet gdyby chcieli.

Fizycznie jest to, powiedzmy, wysiłek.

Sugerowałem, żeby w zaproszeniu była furtka,

zaproszenie kierowane do Shejha al-Azharu i patriarchy koptyjskiego,

ale z możliwością wysłania zastępców.

Mieli takich przedstawicieli w Europie i mają do dziś jeden i drugi.

Niestety zaproszenie, które otrzymałem do wręczenia obydwu duchownym,

stąd miałem zaszczyt rozmawiać z jednym i drugim.

Takiej furtki nie zawierały, w związku z tym,

skoro były imiennie tylko do nich, to żaden z nich nie przyjechał.

Ale wracając do koptów, jeszcze warto o jednej rzeczy powiedzieć.

Dziś jest ich gdzieś około 15 milionów,

w tym 110 milionowym społeczeństwie.

Skoro głową jest papież, to warto powiedzieć słuchaczom,

jak jest wybierany, jak wygląda konklawę.

Otóż zupełnie inaczej wygląda, niż konklawę wybierające papieża

do Szeła Żymsko Katolickiego.

Na konklawe koptyjskim najpierw wyznacza się kandydatów.

Zwykle wyznaczają klasztory,

jednego spośród mądrych mnichów, przeorów,

które uznają zastosowne, wyznaczają biskupi spośród siebie.

Jest tych kandydatów trzech.

Jak już są ustalenne kandydatury, to na uroczystej mszy w katedrze

sprowadza się sierotę z sierocinca.

Dwu, trzy latka.

Tak, żeby rozumiał, co miał robić,

ale nie na tyle rozumiał, żeby mieszał w kandydatach.

Podczas mszy to dziecko, uważane, że przez niewinne dziecko

przemawia Duch Święty, wyciąga jedną z trzech karteczek

z tymi kandydatami na papieża koptyjskiego,

którą karteczkę weźmie jest to powszechnie ogłaszane.

To jest konklawę.

Koptowie są bardzo religijni.

Na przykład to można z poszczędziak się rozmawia

i kopt gestykuluje.

To bardzo często można zauważyć na przegubie lewej dłoni

wytatuowany krzyżyk.

Wiadomo, że nie jest to muzułmanin egipski.

Tak, że dzieci mają takie tatułami, prawda?

Tak, bo to od młodego wieku.

Jest krzyż koptyjski.

Krzyż koptyjski jest równoramienny,

tylko każdy z ramion ma trzy wypustki.

Trzy wypustki to jest forma uczenia katechizmu

i podstaw wiary.

Trzy krzyżyk.

To jest trójca święta.

A jak policzymy po trzy wypustki w czterech ramionach,

to jest dwunastu apostołów.

Zresztą te krzyże koptyjskie w Egipcie są stosunkowo proste,

ale drewniane krzyże etiopskie

zawierają jeszcze więcej takich w formie cyfrowej

elementów z podstaw wiary.

Powiedziałem, czy krzyż koptyjski

ponieważ w czwartym wieku

jeden z biskupów koptyjskich

powędrował do etiopii

i przekonał do nawrócenia

na krześcijaństwo ówczesnego króla Aksum

to prowincja w północnej etiopii chrześcijańska

z zawytkami chrześcijańskimi do dziś

i chrześcijaństwo zakorzyniło się w etiopii

i do dziś istnieje.

Kościół etiopski organizacyjnie niezależny

od egipskiego, ale koptyjski kościół etiopski

w etiopii i w Erytrej.

Jeszcze o koptach.

Była to przez następne wieki muzułmańskie

mniejszość i tolerowana

i prześladowana, zależało o jakie

charakterze i umyśle był panujący

w egipcie.

No to tak jak zawsze z mniejszością, która ma

mniej lub bardziej ograniczone możliwości działania

to ci ludzie się koncentrują na określonych formach

działalności. W związku z tym lekarze,

adwokaci, kupcy, naukowcy to byli

koptowie aż do czasów współczesnych.

No i wróćmy teraz do tego najazdu arabskiego.

Za drugiego z następców

Mahometa, Kalifa Omara

on nie był zbyt chętny, ponieważ jeszcze

nie została zakończona, a trzeba był utrwalić

sukces najazdu i rozbicia monarchii perskiej.

Tymczasem jego wódz Amr Ibn As

a no zresztą jeden ze współtowarzyszy

proroka doskonały stratek i doskonały dowódca.

Postanowił podbijać Egipt.

Jak otrzymał list Kalifa Omara

zalecający wstrzymanie przekroczenia granicy

to się nie posłuchał. To co nie posłuchał to on

po prostu wstrzymał list u siebie.

Jak przekroczyli granice na Synaju

to odczytał wojsku list, ale już byli w Egipcie.

To już nie miało znaczenia, to poszedł dalej.

Rozmił wojska bizantyjskie

w północnym Egipcie, ale zamiast kierować się

na stolicy w Aleksantrii to poszedł na południe

do tej twierdzy Babylon. No i tam nie było łatwo.

Po 8 miesiącach twierdzę zdobyto.

Stąd dalsza wędrówka do Aleksandrii.

Patriarsza Aleksandrijskiemu Cirusowi

postawił trzy warunki.

Pierwszy, miasto zostanie poddane,

mieszkańcy przyjmują Islam i będą na równym

statusie społecznym, jak muzułmanie

w dotychczas istniejącym państwie muzułmańskim.

Drugie, nie przyjmują Islamu,

zachowują swoje wyznanie, ale płacą

podatki i będą obywatelami drugiej kategorii.

I trzecie, podajmują walkę.

No znając swoje możliwości militarny,

Patriarcha wybrał drugie rozwiązanie,

czyli zostajemy w przyszłości aństwie

i płacimy podatki. Aleksandria

została zdobyta bodajże w 740,

pierwszym albo drugim. I tylko

Amr ibn Az zachował się tutaj

przyzwoicie w tym sensie, że

przestrzegał warunków tolerancji w stosunku do

wyznania chrześcijańskiego, a i w stosunku

mieszkających w Aleksandrii Żydów.

Nawet jednych i drugich powoływał

do administracji na nowo zdobytych terenach.

Panie Ambasadorze, jak moglibyśmy jeszcze

chwilka zatrzymać się przy egipskich chrześcijanach,

to to jest rzeczywiście niezwykła historia.

Także dlatego, że

to właśnie koptowie są,

można powiedzieć, spadkobiercami.

To są starożytni egipcy. To są ci

od faraonów jednym słowem, tak?

Łącznie z językiem. Właśnie do XVIII wieku

koptowie mówili w tym języku.

Farońskim, starem, tak?

Prawdopodobnie nie był to taki, jak mówili, powiedzmy,

faraonowie od średniego.

Język się zmienia z wiekami, jest to żywy twór,

ale był to nadal staroegipski

zapisywany alfabetem greckim.

Ten język jest nadal

językiem liturgicznym w koptyjskim kościołach.

Można go usłyszeć nadal.

Proszę Panią, co pewnie niedawno przeczytałem,

że kilkuset koptów mieszkających w Polsce

ma własną parafię z muszami, z kościołem,

z jakąś świątynią w otrębusach pod Warszawę.

Czyli nawet nie trzeba daleko do Egiptu jechać,

żeby ten język starożytny usłyszeć.

A dzisiaj się koptowie?

O, dzisiaj się koptowie po różnych wydarzeniach

politycznych ostatnich lat,

tu, jak będziemy mówić, o rządach

Sadata i Mubaraka, to powiemy, co to przeżywał

Papież Sienuda III.

Dziś rozwijają się w sposób, myślę,

w pełni tolerancyjny.

Przykład, tu jak obecny prezydent Sisi

postanowił wybudować nową stolicę dla Egiptu,

to dwa pierwsze budynki, jakie postawiono,

to była wielki meczet i wielka katedra koptyjska.

No to, powiedzmy, o czymś świadczy.

Ale o koptach chciałbym powiedzieć jedną rzecz,

bo oni wnieśli do chrześcijaństwa dwie rzeczy.

Pustelnictwo i monastycyzm.

Wielu wierzących koptów było pustelnikami.

Sąsiedztwo pustyni pozwalało na tego typu samotnie

i takie, powiedzmy, bogobojne życie.

Tych pustelników było wielu zarówno

w zasadzie wzdłuż zachodniego brzegu Nilu

na pograniczu tzw. pustyni zachodniej.

Była nawet w okolicach

tej drugiej stolicy Teb.

Cały zestaw nawet był termin, powiedzmy,

o takiej tebaickiej prowincji.

Stamtąd się wywodzą wielce znani tipu stelnicy.

Święty Paweł Steb jest uważany za patrona zakonu Paulinów.

Jest święty Pachomiusz z pierwszej połowy IV wieku.

Jest święty Onufry z drugiej połowy IV wieku.

Ale to byli pojedynczy.

Natomiast powstawały również zbiorowe klasztory.

To jest chyba legenda mówiąca, że Władina Trun

to jest taka dolina ciągnąca się

równolegle do Nilu po zachodniej części Kairu i Delty,

że kiedyś istniało 400 klasztorów.

Nie wiem czy tyle, czy to przechwałka, ale nadal zostały cztery.

No prowadzące jednocześnie gospodarstwa rolne na tej pustyni.

Jeden z tych klasztorów chyba ten najbliżej Kairu

to ma we współpracy z danią od lat stada krów

i w związku z tym umowy na dostawy artykułów meczarskich

do restauracji kajerskich.

Te cztery są absolutnie do odwiedzenia,

ale o odwiedzaniu to jeszcze będę mówił w końcówce swojej wypowiedzi.

Ale jeszcze jedna ciekawostka o koptach.

Jest takie bardzo szczególne miejsce dzisiaj w Kairze,

które zamieszkują koptowie zwane Biasnym Śmieciarzy, prawda?

To nie jest najsłabniejszy,

bo one jest tak zwane, ponieważ rzeczywiście w zbieraniu odpadów

to koptowie się zajęli tą dzień i to biedni koptowie.

Ale są wśród nich bogaci, bo ja znałem milionerów koptów,

którzy milionerami zostali kiedy odpady,

zwłaszcza plastyk zaczęli eksportować do Chin.

Można powiedzieć, że wyprzedzili w ogóle swoją myślą.

To dzisiejsza taką świadomość recyklingu, prawda?

U podnóża na wschodzie Kairu są wzgórza Mokattam,

a oni tam się znajdują, ale właściwie centrum.

W samym Kairze to są okolice tej twierdzy Babylonna.

Tam jest rozpoczęte w latach dwudziestych,

ale w współczesnych czasach wybudowane olbrzymie muzeum koptejskie,

które warto odwiedzić.

Tam jest słynny kościół zawieszony.

Zawieszony dlaczego?

Pod kościołym jest przejście po prostu.

Ten kościół Mualaka.

Ale są jeszcze dwa czy trzy inne.

To się nawet nazywa stary Kair,

ale on jest w zasadzie chrześcijański.

Łącznie z jedną synagogą Ezry,

która też jest do zwiedzania.

Inna synagoga jest w centrum XIX wiecznego Kairu.

Ale o Żydach Egipskich też jeszcze powiemy.

Po tym podboju muzułmańskim

przez pierwsze wieki XVI, VII, VIII

to Egipt był prowincją Kalifatu muzułmańskiego,

który z damaszku, a później z Bagdadu,

czyli należał albo do Majadów, a później do Abbasynów.

Aż wreszcie w IX wieku pojawiła się nowa dynastia.

Dynastia Szyjicka.

Te dwa Kalifaty były sugnickiej.

Szyjicka, która sobie dynastia,

która sobie uzurpowała,

że pochodzi od córki proroka Fatimy i jej męża Alego,

to wszystko według nawet historyków arabskich

nie do końca się klej.

To jest fałszowana historia,

ale powstała dynastia, która się nazywała

w związku z tym Fatymidami.

Powstała w prowincji Ifrykia,

to kiedyś prowincja rzymska,

później muzułmańska,

a dziś to jest Tunesia.

Było to silne państwo,

formalnie powinno należeć do Abbasynów w Bagdadzie,

ale nie należało,

bo je Abbasydzi, że tak powiem,

już swój największy okres świetności przeżyli.

Silne państwo, ponieważ zagarnęło Sycylię,

a ataki prowadziło przeciw genui

na północnym wybrzeżu,

Morza Śródziemnego,

a później poszli na Wschód,

opanowali Egipt w 1969 roku

i na prawie dwa wieki

założyli własną dynastię Fatymicką w Egipcie.

To oni nadali miastu dzisiejszą nazwę,

bo po arabsku zaczęli budować miasto,

które się nazywało Miasto zwycięskie.

Madinatol Al-Kahira

i od tego Al-Kahira zwycięski

dziś nazwa stolicy Kajr.

Byli zarówno mądrzy,

jak to się zdarza

przywódcą różnym, jak i nie mądrzy przywódcy.

Jedni rozwijali,

drugi wprowadzali

absolutnie chore pomysły.

Takim był Khalif Aziz,

był tolerancyjny w stosunku do chrześcija,

zresztą żonem miał chrześcijankę,

ale już jego synal Hakim...

Szalony Khalif, tak?

Zwany szalonym Khalifem

polecał chrześcijanom i Żydom ubierać się

tylko na czarno.

Mogli, nie mogli jeździć konno,

tylko na osiałkach tego typu, powiedz mi historię.

Zresztą na koniec uznał się zabóstwo

i od niego wywodzi się muzułmańska

sekta druzów mieszkająca

w Libanie

południowej Syrii i Północnym Izraelu.

On już wywołał wyprawy krzyżowe, prawda?

Bożąc grup Chrystusa w Jerozolimie.

No właśnie.

To jego decyzją postanowiono zniszczyć

grup Chrystusa w Jerozolimie,

co było jednym z zasadniczych

czynników, że papież urbam drugi

wezwał do pierwszej kruciaty.

I ogromny rozlaw krwi.

Te kruciaty na początek

z pewnymi sukcesami,

chociaż dla mnie wątpliwe,

kiedy krzyżowcy zniszczyli

Konstantynopol, to

wielka plama na chrześcijaństwie.

Niezależnie do którego chrześcijanie

odław mu należą.

Mieli z krzyżowcami, mieli problemy

także Fatimidzi.

Wezwali na pomoc

kogoś z władców Damaszku

prowincjonalnych władców,

ponieważ to i tak należało

do Abbasydu formalnie, tak jak i Egib.

Należało do Abbasydu, w czym się

Fatimidzi specjalnie nie przejmowali.

Otóż przysłany na pomoc

Kurtz Spohodzenia

Salaheddin Ayub

on znany jest w europejskiej literaturze,

jako Saladen

rozprawił się z krzyżowcami,

ale jednocześnie

doprowadził do końca

dynastię Fatimicką.

Przejął władzę w 1181 roku,

rozpoczął budowę cytadeli

istniejącej do dziś

w Kaliże

na upoduża wzgórz Mokaptam

tylko z drugiej strony

niż są ci

koptowie

i założył własną dynastię Ayubidów.

Ale on miał jeszcze

wiele, bo

rozbudowywał Kajr.

Jego następcy

już nie byli tacy...

Nie mieli tego rozmachu?

Nie mieli tego doświadczenia

bodajże kraj podzielił

między synów, co zawsze się źle kończy

takie podziały

i w zasadzie

władze przejęli mamelucy

bo wszyscy Kalifowie

zwłaszcza basytcy

w Bagdadzie, a i Fatimicy

w Kajerze popełniali

ciągle ten sam błąd

to wynikało z obawy i strachu

przed zamachami i czymkolwiek

w związku z tym otaczali się

gwardiami pochodzenia cudzoziemskiego.

U Fatimidów to byli Berberowie

nawet Sudańczycy

ale byli także z narodów kałkawskich

i Turcy

a później

to byli to

z niewolników

bo mamluk

po arabsku

to znaczy posiadany

przez kogoś

człowiek czy jaś własność

niewolnik krótko mówiąc

Byli też wśród nich chrześcijanie, prawda?

Byli chrześcijanie tylko zislamizowani

Gnóstwo było z narodów kałkawskich

chrześcijańskich

z posił gruzinów

z posił ormian

z posił czerkiesów

Otóż

w końcówce

dynastii

Ayubidów po tym saladynie

może jakieś powiedzmy

100 lat ona funkcjonowała

władze przejęli

mamelucy

ale na innej zasadzie

dziedziczenia

tylko wyboru najlepszego

z pośród nich

zresztą dzielili się

bo część tych mameluków

to mieszkała w cytadelii

w cytadelii jest wieża

czyli burż po arabsku

oni się nazywali budż ryci

a część była

w koszarach na wyspie roda

na nilu

a na wody w ogóle po arabsku mówi się

bachr

i to byli bachryci

rządziło łącznie

bodajże 43 przywódców

wywodzących się z mameluków

niektórzy bardzo krótko

bo ich sami swoje obalali

niektórzy dłużej byli tacy

którzy tworzyli

własne dynastie

ale co ciekawe

warto o tym wspomnieć

że

pierwszym sultanem

mameludzkim była kobieta

miała na imię

tak to egipcjalnie nazywają

siagaratel dor

to znaczy drzewo perłowe

tak miała na imię była

prawdopodobnie ormiamką

niewolnicą

ale przez jednego z ostatnich

ajubidów

potomków saladyna

wyzwolona

mało tego

została jego żoną

a ponieważ

wtedy do

dziedzictwa ajubidów po fatymidach

należała palestyna

i syria

a rozpoczęła się kolejna kruciata

zapowiedziana przez króla

Francji Ludwika IX

to oczywiście

jej mąż powędrował

do damaszku no bo tam miał być główny

atak na

ziemię świętą

król francuski zorientował się jednak

że główna potęga

w sumu zumańska w tym regionie

to jest Egipt

i wylądował w Damiecie

Damietta to jest portę

przy prawej odnodze Nilu

na morzu śródziemnym

zanim przywędrował

z damaszku ze swoimi wojskami

Sultan Saleh

to wysłał

gońców z poleceniem

do siagaratel dor

co ona ma przygotować do obrony

z nim był też w damaszku

ten syn

zdołali

zdołali obronić się przed Francuzami

w Delcie w ten sposób

że król Fryderyk

i królowa

znaleźli się w niewoli

egipskiej

ale sam sył tam zmarł

w związku z tym

przez parę miesięcy

rządziła

siagaratel dor

ale jak syn wrócił

to uczciwie

przekazała mu władzę

to była jego macocha

bo on był z innej matki

on się niezbyt zachowywał

w stosunku do niej

i mamelucy postanowili

że ona zostanie Sultanem

nawet

chyba pomogli temu

jej pasierłowi przenieść się

na tamten świat

ona rządziła około trzech lat

jedną z pierwszych jej decyzji

to było uwolnienie

pary francuskiej

przy okazji odebranie

sobie tego okupu

za to uwolnienie

rządziła trzy lata

wyszła za mą

ponownie za jednego z mameluków

ale kiedy się zorientowała

że on taki najwierniejszy

to nie jest ambicje ma potężne

to też doprowadziła

że przenieść się do Abrahama

no proszę czyli nie tylko Cleopatra była

jedną kobietą władczynią

bo Cleopatra to była druga kobieta

która rządziła Egiptem

i to jak?

przez te okresy mameludzkie

kiedy rządziło 43 kolejnych

sultanów wywodzących się

z poszczególnych odłamów mameludzkich

wreszcie w 1517

roku

Turcy osmańscy

wydali im bitwę

bitwie pod kajirem ich pobili

przejęli Egipt

stał się

praktycznie do pierwszej wojny światowej

to później formalnie to już było różnie

ale stał się

prowincją

Imperium Osmańskiego

Podzielono

Egip na 12 prowincji

Samdzaków

na czele każdej postawiono jednego

z tych mameluków, którzy przeżyli

no i rozpoczęły się

na dobrą sprawę wieki

kiedy formalnie

od ok. Jeruz i Stambuł

Pasze

Jakowice Króla

który na ogół rządził krótko

i tak samo się zachowywał jak ci paszowie

w Bagdadzie o tym wspominaliśmy

chodziło o to, żeby jak najszybciej

zarobić jak największe pieniądze

Rotacja była duża

kraj się

nie rozwijał

były ciągłe kłótnie i spory

między mamelukami

albo między którymi z mameluków

albo wielkich właścicieli

ziemskich bejów

w zasadzie

mam powiedzieć, że są to

od 16 do końca

18 wieku

lata zastoju

lata zastoju

oparte na

co rocznych wylewach nilu

i ile nil wylał tyle zasiano

i tyle zdołano zebrać

pod żadnym względem

kulturowym

i oczywiście nawet

w historiografii arabskiej

okres zastoju

to się zmieniło

z wyprawą Napoleona

na Egipt w 1798

roku

Napoleon chciał

przeciąć Wielkiej Brytanii

drogę do Indii

wyprawa nie była

pomyślna militarnie

najpierw lota

francuska została rozbita

Anna Nelsona

pod Abukirką Aleksandrii

następnie wyprawa

Napoleona lądem przeciw palestynie

też zakończyła się

klęską

w roku później, czyli w 799

sam Napoleon

wróciła, Francuzi zwinęli się

w 1802 roku

ale ponieważ

przywieźli ze sobą

Francuzi dwustuosobową grupę

uczonych

w specjalności rysowników

jest przepiękny album

wydany

ja przynajmniej mam

wydawnictwo Kajerskiego

Uniwersytetu Amerykańskiego

gdzie są rysunki

z tamtych czasów

różnych obiektów

w całym Egipcie

ci uczeni po powrocie

rozpropagowali

sprawę

zainteresowania się

naukowego, egiptem

a jeszcze podczas

wyprawy Napoleona

w miejscowości Rozetta

to jest też mały port

przy lewej odnodze Deltynilu

znaleziono kamień

który się ma nazwę

kamień z Rozetty

to który z kapitanów

wojska francuskiego

taki kamień znalazł

na czym polegała jego wartość naukowa

ponieważ na tym kamieniu

był napis

w trzech alfabetach

w hieroglifach

ich uproszczonej wersji

czyli w piśmie demotycznym

i w alfabetie greckim

tym kamieniem zajął się

lingwista francuskie

no i po

wielkich trudach

odczytał

hieroglif

wielkie wydarzenie, bo przecież

zostałości w świątyniach

i w grobowcach są

wypełnione hieroglifami

teraz można było czytać

starożytmy

egipt z napisów

które wówczas powstały

niemalże jakby wehikuł czasu

prawda, ktoś posiadł

taka wiedza

szampoliom dokonał czegoś co pozwoliło

cofnąć się do lekturowo

do tamtych czasów to

jego odkrycie w 1822

ale w kilka lat później

inny francus

Auguste Meriot

jako archeolog

pojechał do

Egiptu na Wykopaliska

no, spędził tam kilkanaście

lata

poodkrywał najróżnorodniejsze

rzeczy, to jest właściwie to

taki twórca

można wypowiedzieć

współczesnej archeologii

ważną rzecz

który wykonał w ciągu tych swoich

kilkunastu lat pobytu

mianowicie

namówił panującego

wówczas

wicekróla Egiptu

do wprowadzenia zakazu

handlu zabytkami

oczywiście ten zakaz jest do dziś

nie przestrzegany przez nikogo

są całe

grupy przestępcze

które się tym zajmują

najlepszy dowód co zrobiono

i radskimi po inwazji amerykańskiej

z muzeami

w Bagdadzie czy

w Mosulu

to funkcjonuje nadal

no, ale dobrze, że ktoś kiedyś próbował

postawić barierę prawną

tego typu

skoro ten przełom XVIII i XIX wieku

jest taki znaczący

to on jest znaczący zarówno

przez fakt

przywiezienia przez Napoleona tych uczonych

którzy dali początek

z tym orientem

nie tylko Egiptem, orientem generalnie

wschodem

ale większy pewnie znaczenie

miało jeszcze mianowanie

przez

sultana

tureckiego

Mohameda Ali

wicekrólem Egiptu

w 1805 roku

Mohamed Ali

z pochodzenia był albańczykiem

z Macedonii

w górę warmii

tureckiej

walczącym przeciwsiłą francuskim

ale po

wycofaniu się Francuzów

on został mianowany

i zabrał się solidnie do rządów

po pierwsze

zlikwidował fizycznie

to kolejny przejaw

tego

wschodniego okrutnictwa

fizycznie zlikwidował Mameluków

zaprosiły do cytadelii

na ucztę

i tej uczcie żywi nie wyszli

no miał, Jakowicekról

miał pełne prorogatywy władzy

w prowincji egipskiej

wprowadził uprawę bawełny

zaprosił oficerów

francuskich, żeby mu

zmodernizowali armię

i flotę

bo wiedział, że to doświadczenie oficerowie

i jeśli zrobią to będzie

to nowoczesna armia

i nowoczesna marynarka

i niektórzy przeszli na Islam

wysyłał

na państwowe stypendia młodych egipcjan

na studia głównie do Francji

ale także do Austro-Węgier

i do Niemiec

w Paryżu nawet ze względu na potrzebę

zmniejszenia kosztów

utworzono dom studentów egipskich

który tam funkcjonował

ci ludzie wracali

zajmowali posady

w administracji egipskiej

z Istanbulem to było różnie

najpierw jak była wojna

wyzwolęcza Grecji

w latach dwudziestych XIX wieku

to

jako lojalny wice-król

Egiptu popierał

sultana

ale jak flota turecka egipska

poniosła klęskę to się wycofał

a jak później jeszcze sultan

nie spełnił obietnic

a to on poszedł przeciw sultanowi

zajął syrie

wojska egipskie pod dowództwom

na Ibrahima

w latach trzydziestych XIX wieku

zajęły palestyna

i syrie

groziły istambołowi

no tu państwa

europejskie

które wówczas rozpoczęły

swój proces kolonizacji

wymusiły na

ale muhammedziali wycofanie się

ale otrzymał wtedy

dwa firmany

firmam to tak jak po rosyjsku

ukaz to dekret

sultanski

jeden firman

nareszcie był spełnieniem obietnicy

mianowicie

stanowił dynastię dziedziczną

w rodzinie muhammeda

ali rządzącą egiptem

czyli on nie musiał się obawiać

że teraz znowu mu jakiś powiedzmy dowódca

armii tutaj odbierze

władzę to był jeden firman

a drugi rozszerzał jego władzę

na Sudan

po muhammedzie ali

rządzili jego synowie

i brachim

Abbas Said

i to Said

w 1854

roku

udzielił koncesji

na budowę kanału Słyskiego

otrzymał ją francuski

inżynier

Ferdinand de Lesseps

budowa trwała 10 lat

otwarcie kanału

nastąpiło

w 1869

roku

wielce uroczysty

sposób z udziałem

koronowanych głów

bo przyjechała cesarzowa eugenia

z Francji

dla której wybudowano specjalny

pałac nad Nilem

pałac istnieje do dziś

i jest to kajerski hotel

Marriott

tylko ma jeszcze 20 piętrowych

wieże mieszkalne dobudowane

W każdym razie

wielka feta

w związku z otwarciem kanału

Ci delegacie europejscy

to po przyjeżdżali własnymi jachtami

parada jachtów w kanale Słyskim

u Werdiego

zamówiono operę

opera Aida

z jakich względów

była wykonywana w jakichś innych okolicznościach

ja nie potrafię tego powiedzieć

niemniej

jak mówię nie była opera została napisana

jest wykonywana do dziś

kanał podajże 169 km

skracał w niesamowity sposób

drogę z Europy

do Indii

i dalekiego wschodu

pojada się, że

odległość między Londynem

a Bombayem

w brytyjskich Indiach

skróciła się o 7,5 tysiąca kilometrów

tylko

że płacca Egiptu

przeinwestował

oprócz

finansowania

budowy kanału

budował linie kolejowe

które graficzne

chciał mieć nowoczesne

technologicznie państwo

efekt był taki, że

Egipt zbankrutował

i w 1875 roku

udziały Egiptu

zostały sprzedane Brytyjczyką

w kanale Słyskim

a praktycznie to Brytyjczycy

przejęli zarządzanie finansami kraju

a jeszcze jak stłumili takie

powstanie o Rabiego

w 1882 roku

to praktycznie

przejęli władze Izegiptu

czyni swój protektorat

z wojskami okupacyjnymi

wzdłuż kanału

jak i w samym Egipcie

i ta sytuacja trwała

do pierwszej wojny światowej

choć w samym Egipcie

narastały

nastroje

antybrytyjskie zdecydowane

kiedy

wyniki pierwszej wojny światowej

były podsumowywane

i tworzono

nowy porządek świata

na Kongresie Wersalskim

to

przywódca jednej z partii

politycznych egipskich

Sadzahlul

udał się z delegacją egipską

do Wersalu

nic nie zyskał Brytyjczycy

go internowali na Malcie

wrócił do kraju

ale od słowa delegacja

ta partia

po arabsku Waft

ta partia istnieje do dziś

dziś jest to jedna z liberalnych

partii egipskich

na początek z dużą ilością

koptów w swoich szeregach

może i dziś także tego nie wiem

i Sadzahlul doprowadził

i partie polityczne

doprowadziły do tego, że

protektorat się

zakończył tym, że

Brytyjczycy

uznali

w 22 roku egip

jako niepodległe państwo

władca do tej pory

podporządkowany

Brytyjczykom stał się

suwerennym władcą Egiptu

jako fulat król fulat

pierwszy

rządzący do lat 30

z ciekawostek polskich

jak maszak Piłsudski

na leczenie do kurortu

Heluam pod kajerem

to się z władem pierwszym spotykał

po ówczesny poseł

w kajerze organizował

takie spotkanie

w 1936 roku

rządy objął jego syn

Faruk

w czasie II Wojny Światowej

Egipt

stał się terenem

walk

między aliantami

to wzdłuż śródziemnomorskiego

Wybrzeża

Egiptu

walki trwały między

Afryka Korps

czyli korpusem afrykańskim, niemieckim

pod dowództwem generała Romla

i siłami alianskimi

pod dowództwem generała

Montgomery

zresztą w tych siłach alianskich

tam było wiele jednostek australijskich

no bozelanskich z Indii

ale były także

jednostki polskie

stąd generałowie

Kopański i Sikorski

podajże dwukrotnie

odwiedzali Egipt

walki skończyły się

klęską

korpusu niemieckiego

korpusu afrykańskiego

pod El Alamein

w 1942 roku

jest tam olbrzymi cmentarz

w którym co roku

odbywają się uroczystości

miałem okazję też

w nich uczestniczyć

bo dziś

odrębnie pod El Alamein

jest

wielkiem auzoleum

żołnierzy niemieckich

architektonicznie

nieciekawe budynek

i wielkiem auzoleum

żołnierzy włoskich

architektonicznie przepiękny budynek

z dużą aleją

i ulicy, bo to jest na samym morze

teraz

uroczystości upamiętnienia

kiedy wszyscy są w jednym

sojuszu

północnoatlantyckim są wspólne

rozpoczynają się

w El Alamein

a później się jedzie

to auzoleum niemieckiego

i nieco dalej do auzoleum

włoskiego

mnie zaskoczyło w tym auzoleum niemieckim

wyglądającym

to dosyć

tu prawie dwupiętrowy budynek

na ścianach wewnątrz

ma tablicę z nazwiskami

osób, które zginęły

w tych walkach na tym terenach

w czasie II wojny światowej

ja byłem zaskoczony ilością

słowiańskich nazwisk

nie wiem ślązaków

nie wiem, bo

każda tablica to jeden z landów

no i oczywiście

na tablicy

w ląskiej jest najwięcej, ale nie tylko

natomiast

w samym El Alamein

Growów Polskich jest

tylko

dziewięć

ale jednocześnie okres

II wojny światowej

to w Egipcie

nie ma nastrojów pro niemieckich

no bo jak się było antybrytyjskim

to naturalnym

koleją rzeczy

było się zwolennikiem

Niemiec

podobnie jak wiraku

to jest

nie wiem czy naturalne, ale tak się działo

powiadało się

że współpracownikiem wywiadu

niemieckiego był

późniejszy prezydent Anwar Sadat

nie wiem czy są na to

historyczne do wody

ale w każdym bądź razie

II wojna światowa dla Egiptu

zakończyła się jako dla kraju

suwerennego

królestwa

rządzonego przez króla Waruka

no i może na tym byśmy

te rywody zakończyli

bo przebogata jest współczesność

a no właśnie o tej współczesności

opowiemy w kolejnym

6 odcinku

tych opowieści arabskich

zakończąc tę część chciałam pana

jeszcze panie ambasadorze na koniec

zapytać o to

jaką rolę w dzisiejszym

myśleniu o sobie

o samych sobie egipcjan

odgrywa ta starożytna

spuścizna, bo mówiliśmy trochę

jak to wygląda wiraku

że mimo że to właśnie tam

ta pierwsza cywilizacja

sumerowie, mezopotamia

całe to ogromne

bogactwo się zaczęło

to jest pewien dystans, jest pewna

wyrwa

w Egipcie podkreślił pan to na samym

początku była

kontynuacja, była bardzo

silna ciągłość, a no właśnie

to 31 dynastii

prawda farańskich

kim dla dzisiejszych egipcjan

są ci starożytni egipcjanie

oczywiście

większość egipcjan

to dziś arabowie

z plebią, które przyszły

z oddziałami tego Amra

i Bnalasa

a później jeszcze były

takie plemiona z

Hidja, z usłynni Benuhilal

całe potężna

właśnie to chyba konfederacja

plemiona, nie jedno plemie

więc miejscowa ludność

też dostała i zarabizowana

pod względem językowym

i zislamizowana

w znacznej mierze pod względem religijnym

ale ta ciągłość

zwłaszcza w formie

koptowie na pewno się uważają

za dziedzictwo

za spadkowierców

sami egipcjanie

może mniej

bo przyjęcie i samu

i później rządy muzułańskie

od 7 wieku

no stanowiły pewną cezurę

wiadomo były zabytki

były piramidy, to jest widoczne

ale to nie jest nasze

i dziś gdybym

nie zadał doktorowi

hałasowi, o którego wspomniałem

to bym nie miał prawo

pobić, bo

on się czuje dziedzicem wszystkiego

a nie z muzułmaninem

i nie on jeden, oni wszyscy

się czują dziś

w znacznej mierze bardziej

niż i rakczycy w stosunku

do mezopotami

że są kontynuatorami

to

dziś przywódcy

egipscy

myślę, że nie tylko po wojennych

po obaleniu monarchii

ale to oni w przemówieniach

powtarzają

ile to mamy w państwowości

tysiącleci wstecz

to nie tylko Napoleon

powiadał, że

40 wieków patrzy na was

wracając się do uczonych

dziś oni mają świadomość

w egipcie ta świadomość

dziedzictwa kulturowego

istnieje

i myślę, że jednym z powodów

jest ta ciągłość

zmieniali się władcy, przyjeżdżali

na jeźdźcy, no nawet czasach

farańskich

egiptyk był wielokrotnie

najeżdżany, napadany, były okresy rządów

hetytów, były okresy

rządów perskich

ale ta ciągłość

istnieje i jestem przekonany

że również w świadomości społecznej

świadomości społecznej egipcjan

ale myślę, że

też pewnie nas

europejczyków ludzi zachodu

bo ja nie przez przypadek zaczęłam

to nasze dzisiejsze spotkanie takim zdaniem

że będziemy mówić o kraju

faraonów, piramid

kleopatry

nam, ta część świata

bardzo się kojarzy

z tym dziedzictwem starożytnym

bardzo mocno

uwiecznione zresztą to wszystko

w popkulturze zachodni

filmach, w książkach

my mamy

film i powieść

bolesława prusa faraon

jaka lektura szkolna nam to powiedzmy

przybliżało

klimat tamtych czasów

powstało wiele filmów

romance

kleopatry też był inspirujący

starsze pokolenie pamięta

film kleopatra

z listejlor i Richardem Bartonem

sześćdziesiątych

ta starożytna kultura Egiptu

powiedziałbym tak

kwi w umysłowości

europejskiej

może bardziej

niż współczesna kultura

arabska Egiptu

ale o tym sobie też powiem

bardzo dziękuję za to spotkanie

dziękuję serdecznie

to był

ten odcinek opowieści arabskich

Jana Nadkańskiego

w raporcie o stanie świata

program zrealizował

Chris Wawrzak

studiu efektura w Warszawie

Drodzy Państwo

opowieści arabskie Jana Nadkańskiego

to kolejna seria programów

raportu o stanie świata

która powstaje

dzięki Państwa zaangażowaniu

do fiarności

z serca dziękuję Państwu za to

że jesteście z nami

a jeśli ktoś chciałby dołączyć do grona

patronów raportu o stanie świata

zapraszam na mój profil w serwisie patronite.pl

bo za jego pośrednictwem

najłatwiej nas wesprzeć

dziękuję serca

Machine-generated transcript that may contain inaccuracies.