DS Vandaag: Is er nog hoop in Iran na de vergiftigingen en de repressie?

Dit is Vandaag, de dagelijkse podcast van de standaard. Ik ben Alexander Lippenveld.

Voordat we aan de podcast beginnen, nog even deze boodschap.

Want de standaard is er natuurlijk ook nog steeds om te lezen.

Voor 4 euro per week krijg je analyse en duiding bij de actualiteit.

En je krijgt ook nieuwe inzichten en verhalen achter de feiten.

Elke dag in de Nieuws app, online en in de krant. Alle info op standaard.be schuinestreep Lees.

Iran wordt geteisterd door een golf van vergiftigingen in meisjescholen.

De vermoedelijke vergiftigingen vinden plaats in de naastleep van de protestbeweging

die ontstond na de dood van Mesa Amini.

Wat zit er achter de aanvallen op die schoolgaande meisjes?

Hoe ziet het verzet er nu uit en tussen de protesten en vergiftigingen door?

Hoe ziet de toekomst eruit voor meisjes en vrouwen in Iran?

MUZIEK

Samira Attai van onze buitenlandredactie is duidelijk iets gaande.

Iran klinkt heel onwerkelijk.

Honderden meisjes in scholen verspreid over het hele land lijken vergiftig te zijn.

Wat is er daar aan de hand?

Ja, momenteel zijn er nog heel veel vraagtekens bij wat er aan de hand is binnen de schoolmuren.

Maar wat we wel weten is dat er eind november op 30 november

heeft een Iraanse journalist genaamd Elipur Taba Tabahi een verhaal geschreven voor de lokale nieuwszijd in Qom,

een religieuze stad in het noordwesten van Iran,

over 18 scholieren en twee weken later 15 scholieren

die zijn beland in het ziekenhuis met vergiftigingsverschijnselen.

Op dat moment was eigenlijk de Iraanse opstand nog volop bezig

en toen is ook de allereerste Iraanse demonstrant Mohsin Shaqari opgehangen

omdat hij tijdens de protestbeweging op straat een agent zou verwond hebben.

In die opstand de jongere generatie Gen Zee kwam toen op straat,

zeg nog eens wat was de aanleiding dat die jonge vrouwen op straat kwamen?

Midden september is de Iraanse koersische Mahtzajina Amini opgepakt in Teheran

toen ze eigenlijk op familiebezoek was, want zelf is de afkomstig uit Iraanse koersistan.

En haar hoofdhoek was een beetje te veel naar achter of ze had haar hoofdhoek niet correct gedragen,

dus de Zee de politie die in Iran daarop toeziet op straat heeft daar gearresteerd

en Amini is drie dagen na die arrestatie eigenlijk gestorven.

En die brute dood heeft eigenlijk een enorme protestbeweging aangewakkerd,

niet alleen een Iraanse koersistan, maar een tientallen steden in Iran.

En niet alleen bij vrouwen, maar ook bij kinderen, bij mannen,

bij eigenlijk alle verschillende lagen van de bevolking die initial op straat kwamen

voor een jonge Iraanse vrouw, want Amini was 22.

Die haar hoofdhoek niet correct zou gedragen hebben,

maar eigenlijk ook om alle verschillende problemen die de bevolking ondervindt

sinds de islamitische revolutie in 1979.

Dus het beleid dat voorbij 44 jaar is gevoerd in Iran

heeft voor veel Iraniërs voor frustraties aan woede gezorgd vanwege armoede corruptie

en ook de beweegingsvrijheid, waardoor eigenlijk heel veel Iraniërs op straat zijn gekomen

waaronder dus ook kinderen en tieners.

Ja, het was een soort culminatiepunt van een...

Ja, veel Iraniërs die ik heb gesproken noemden het een beetje de druppel die de emmer deed overlopen

en zo werd dat dus toen ervaren

en dat heeft eigenlijk die gigantische protestbeweging aangewakkerd.

Het protest is ook wel met heel harde hand neergeslagen, he?

Ja, er zijn sindsdien duizenden Iraniërs opgepakt.

Officiële cijfers gaan tot ruim 22 duizend.

Er zijn ruim 500 mensen gestorven tijdens die protestbeweging

en in november heeft het regime ook verteld dat ze eigenlijk hardhandig

de demonstranten wilde aanpakken en dan is vanaf december

zijn dan ook de executies eigenlijk begonnen eerst met de jonge Iranische demonstrant

Mohsen Shekari en zijn zin zijn nog een aantal Iraniërs, veelal jonge mannen, geëxecuteerd.

Dus dat is de context waarin de eerste melding over zo'n vermenende vergiftiging op school werd gemaakt, he?

Ja, en lokale nieuwsmedia hebben toen over de situatie op die school in Kom geschreven

maar de nationale aandacht bleef toen uit en de incidenten vonden dan kort daarop wel ook plaats

op andere scholen in Erdebiel en Machset, maar ook dan bleef eigenlijk

het hele verhaal rond vermoeilijke vergiftigingen een beetje...

Op de achtergrond.

Op de achtergrond inderdaad, tot eigenlijk vanaf middenfebruari

er plot een gigantische verspreiding plaatsvond en 25 provincies melding maakte van scholen

waar dat er dus honderden scholieren in het ziekenhuis zijn beland met vergiftigingsverschijnselen

dus de symptomen waren meestal kortarmigheid, misselijkheid, duizeligheid

en die scholen zijn toen ook uitgebreid niet alleen van meisjescholen

maar van tienermeisjes die werden wie slachtoffer werden van die vergiftigingen

werd dat dan ook uitgebreid naar ook jonge scholen

maar ook slaapzalen van vrouwelijke studenten

dus op universiteiten kwam dat ook aan bod en ook op lagere scholen

Met hoeveel zekerheid kunnen we nu spreken over vergiftigingen

want je zegt heel de tijd vermoeilijke vergiftigingen

maar het feit dat dat zo weit verspreid is

dat wil wel zeggen dat er iets meer aan de hand is denk ik

Ja, er zijn heel veel vraagtekens

bij wat er aan de hand is ook omdat er medische data die blijven eigenlijk uit

er is geen officieel onderzoek al wordt er hier en daar wel vanuit de overheid

uitgesproken dat er een onderzoek zal gestart worden

en dat er aandacht zal aangegeven worden

maar we hebben onvoldoende bewijs om eigenlijk zowel vergiftiging uit te sluiten

als te bevestigen

Er zijn wel al dokters die via onafhankelijke bronnen medische testen hebben kunnen bekijken

en daar werd er eigenlijk geen toxicologische stoffen of vergift gevonden

in bloedonderzoeken bijvoorbeeld

maar ook dat is eigenlijk onvoldoende bewijs om volledig te zeggen

dat het niet om vergiftigingen gaat

Wat dat er helemaal in het begin uit vertaalt

bij wat er in kom is gebeurd

is dat het om een kolmonoxidevergiftiging zou gaan

om dat heel veel scholen op een traditionele manier worden verwarmd met gaskachel

en dan werd dat eigenlijk als eerste oorzaak gegeven

maar heel veel van die kinderen spreken over een bepaalde geur die uitbreekt

en dat kan niet bij een kolmonoxidevergiftiging

anderzijds heb je natuurlijk wel

die vermoeilijke vergiftiging die in de naastleven van de protestbeweging plaatsvinden

waarom er ook een verklaring deels wordt gezocht bij een massagisterie

Zoals we bij die spiking voor een gezomer hebben gezien

dat is zo iets wat je daarmee bedoelt

Bijvoorbeeld en ook in België in 1999 hebben we dat hier ook meegemaakt

met Coca Cola op scholen

en dat er eigenlijk ervan werd uitgegaan dat Coca Cola fysieke klachten veroorzaakte

en dus deels wordt nu ook die verklaring daarbij gezocht

maar ook dat kan niet met zekerheid verteld worden

Ik heb zelf ook met toxicoloog Jan Tietch had gesproken

en die vertelde mij bijvoorbeeld

dat er ook stoffen bestaan die vluchtig zijn

en die eigenlijk na een paar uur uit je lichaam kunnen verdwijnen

waardoor ze bijvoorbeeld ook niet in het bloed kan teruggevonden worden

wanneer er een test wordt gedaan

Dus zowel uitsluiten als bevestigingen

Bevestigingen lukken niet

en zolang er geen onderzoek wordt gedaan naar al die onderde jongeren

of naar wat er binnen in die school meer gebeurt

met bijvoorbeeld camera's en daargelijke

dan kan je eigenlijk niet met zekerheid zeggen

Wat zegt Iran hier zelf over deze kwestie?

Eigenlijk heeft Iran hier heel lang over gezwegen

want Ayatollah Ali Khamenei heeft vorige week maandag

eigenlijk meer dan drie maanden na de eerste voorvallen

voor het eerst gesproken

nadat er zoveel internationale aandacht

ook wel op de incidenten werd gevestigd

en gezegd dat het een onvergevelijke misdaad is

We luisteren even naar wat Ayatollah Khamenei vorige week

daarover zei tijdens een persconferentie

Als er werkelijk sprake is van opgezet spel

en als er individuen of groepen achterzitten

dan is dit een onvergevelijke misdaad

Er is zeker dat iemand hier achter zit, op één of andere manier

Onze autoriteiten moeten dit opvolgen en de daders vinden

Ze moeten de zwaarste straffen krijgen

Met school, dat kan je uitleggen, dat kan je niet uitleggen

Toen begon ook werd er enorm gevreest

voor een toename van arrestaties

en dat is dan uiteindelijk ook wel zo gebleken

want voorbij een weekend zijn er honderd arrestaties uitgevoerd

in elf provincies op Iraniers

waarvan officieel wordt gezegd

dat er een link zou zijn met terreurgroepen of buitenlandse overheden

En ook een dochter en een vader zijn op vrijdag

samen beschuldigd geweest van gasaanvallen geplant

hebben op een school

ook zij hebben op de staatscelevisie een gedwongen bekendnis

moeten afleggen en ook daar wordt gevreest

voor niet alleen arrestatie maar ook voor de doodstraf

En wat denken de Iraniers zelf?

Ja, natuurlijk, die vermoeilijke vergiftingen of die aanvallen

vinden platen in het kielzoog van de demonstraties

en een beetje ook in de naasleep van die protesten

Dus heel veel Iraniers vermoeden eigenlijk

dat het een vraakactie kan zijn van het regime tegen Generation Z

die eigenlijk voor de allereerste keer in de Iranse protestgeschiedenis

heeft teelgenomen aan protesten tegen het regime

en tegen een theocratisch beleid

Herinner u al die beelden die wij zagen

passeren filmpjes van tieners die op straat toolbanden van Moulas afwerpen

die een middelvinger uitstreken

die met hun luidenschallekinder stemmen

vrouwlevenvrijheid schreven

en ook op school protesteren

dat is eigenlijk ongezien in de Iranse protestgeschiedenis

Nog een andere theorie zou zijn

dat als het regime zelf niet achter de aanvallen zit

dat het dan een oogje dichtknijpt voor andere vermoedelijke daders

en daar wordt nu ook vaak de vinger gewezen naar religieuze extremisten

omdat de eerste aanvallen plaatsvonden in religieuze steden

zoals Qom, Mashhad en Erdebiel

en zij zouden geïnspireerd op de Taliban ideologie

meisjes ervan willen weer houden om naar school te gaan

en in de protestbeweging een momentum zien

om eigenlijk hun plan uit te voeren

Jij hebt ook al met een aantal mensen gesproken die in Iran wonen

die er dichtbij staan

Hoe verloopt dat contact?

Dat heeft een hele evolutie doorgemaakt

want de sinds de protestbeweging die midden september is uitgebroken

bestaat ik in contact met verschillende Iraniërs in Iran

Zeker in de eerste weken voelde je wel veel moeilijkheden

op technologisch vlak omdat er veel internetrestricties waren

waardoor bepaalde apps niet werken

waardoor een berichtje sturen zelfs niet lukt

of memos niet verstuurd worden

en bellen gewoon helemaal niet gaat

naar ook de angst om eigenlijk informatie te delen

wat ik vooral nu enorm heb gevoeld

zulke internetrestricties kunnen soms met een VPN-verbinding verholpen worden

maar wanneer die vermoeilijke vergiftigingen

wanneer ik die onder de loop ging nemen en probeerde te spreken

heeft bijvoorbeeld één van de Iraniërs

met wie dat ik in contact stond

mijzelf vertelt dat wanneer hij aan personen

die persoonlijk zijn getroffen door het verhaal

en hij zelf wil de vragen van hey hoe gaat het met je

dat ze daar zelfs geen antwoord op durven zijn te geven

omdat de accumulatie van de zorgen die de mensen hebben

door die opstand en door alles wat er mee samenhangt

is zodanig groot geworden

dat mensen liever ervoor kiezen om te zwijgen eigenlijk

Is dat een teken dat die repressie dan ook wel werkt

om het heel cynisch uit te drukken?

Ik denk het wel

want natuurlijk

als je bijvoorbeeld nu ook kijkt naar die vermoeilijke vergiftigingen

iedereen kent wel iemand die op school zit of op een school werkt

als dat ook in dorpjes gebeurt en niet alleen in steden

op de duur wil je ook niemand in gevaar brengen

het treft gewoon alle verschillende hoeken van een maatschappij

en alles is natuurlijk met elkaar verbonden

dus je voelt ook wel dat mensen niet alleen zichzelf

maar ook door omgeving niet in gevaar willen brengen

Ja, maar zullen deze aanvallen dan niet weer

de woede en het wantrouwen ook tegenover het regime aanwakkeren?

Ja, wat je nu ziet bij die protestbeweging

is dat die echt massa demonstraties

zoals we helemaal in het begin hebben gehad

en september begin oktober

dat die eigenlijk zijn geëvolueerd naar kleine ad hoc-protesten

en demonstranten vinden telkens nieuwe redenen om op straat te komen

het rouwproces in Iran duurt 40 dagen

en wat je ook tijdens deze protestbeweging hebt gezien

dat mensen die tijdens de protestbeweging zijn gestorven

dat er ook voor hen telkens 40 dagen na hun dood

dat dat ook weer een reden werd om op straat te komen

en dat zorgt er eigenlijk voor

voor een bepaald soort tempo in die protestbeweging

dat dat telkens blijft voortkabbelen

maar ook bijvoorbeeld deze mysterieuze aanvallen op scholen

zorgen er ook weer voor dat Iraniers op straat komen

vorige week voor internationale vrouwen

en daar hebben ze dat ook gedaan

binnenkort is het Iranse Nieuwjaar

en zo zijn er de telkens verschillende momenten of redenen

die de demonstranten creëren

een soort van samenbundelen

op die dagen gaan we om die reden weer op straat komen

zoals dat ze bijvoorbeeld in november ook hebben gedaan

om de slachtoffers te heren die zijn gestorven

in de protestbeweging in november 2019

naar aanleiding van de verhoogde brandstofprijzen

Op een bepaald moment in die protesten

lijkt het wel alsof de deuren

een beetje op een kier stond voor veranderingen

is die hoop nu helemaal weg of niet?

Toen ik de voorbije maanden met Iraniers sprak

merkte ik ook wel dat er een verandering was

in dat gevoel

dat enorm werd gedomineerd in het begin

door ambitie en strijdvaardigheid

en echt wel hoop

op verandering

Een Iranse vrouw had eens aan mij verteld van

het is alsof dat ik in een droom leef

omdat ik voor de eerste keer het gevoel heb

dat er echt iets kan veranderen

en dat is echt een gevoel dat veel mensen

die helemaal in het begin op straat kwamen

echt wel met elkaar deelden

maar natuurlijk die bloedige repressie

is niet onbekend in Iran

Trigime heeft ervaring

met hoe ze protesten de kop moeten indrukken

en ook nu heeft dat ook een effect

Als we kijken naar de cijfers van

Amnesty International

de mensrechtorganisatie

die heeft bijgehouden hoeveel executies Iran

in januari en februari heeft uitgevoerd

dan zaten we in die twee maanden

aan een aantal van 94

wat al eigenlijk een enorme toenamen is

in vergelijking met het jaar daarvoor

Dus dan weet je natuurlijk ook wel

dat die repressie wordt opgevoerd

en dat het een effect heeft

op de mensen en de maatschappij

En leeft het protest vandaag nog of proberen

de mensen hun dagelijks leven toch weer op te pikken

Ik denk dat die opstand

op een bepaald manier eigenlijk

heeft aangetoond

dat er een mentaliteitsshift is

of dat eigenlijk bepaalde gedachte ideeën gevoel is

die eigenlijk veel Iraniërs met elkaar deelden

binnen de huiskamers

voor de eerste keer naar buiten zijn gekomen

En veel Iraniërs vertelden mij

de voorbije maanden van

op een bepaald manier voelen we dat er geen weg meer terug is

maar we weten niet waar dit naartoe gaat gaan

En op dit moment, na maandenlange protesten

waar dat 10.000en op straat zijn gekomen

in een land van 80 miljoen mensen

is dat natuurlijk nog niet voldoende

om daar een grote verandering in te krijgen

En ik denk dat wat er wel gaat blijven doorspelen

die mentaliteitsshift is

dat dat zich op verschillende manieren nog zal uiten

hoe en wanneer en op welke schaal is onduidelijk

maar het feit dat die protesten zich voortbewegen

zegt wel iets

Natuurlijk heb je langs de andere kant die repressie

die Velok telkens wel weer de kop indrukt

dus te zien hoe lang die mentaliteitsshift zich zal verderzetten

is welke manier dat ze je repressie dat zal verhinderen

Samira, thai, dankjewel

Alsjeblieft

Dit was vandaag de dagelijkse podcast van de standaard

Bedankt voor het luisteren

Volg ons op Spotify, Apple Podcast of één of andere podcastplatform

In onze gratis FDS podcast kan je niet alleen ons werk beluisteren

maar ook de beste podcasttips terugvinden

Alle credits van de podcast die je net hoorde

vind je op standaard.be, Schijne Streep Podcast

Reageer kan via podcastatstandaard.be

Machine-generated transcript that may contain inaccuracies.