DS Vandaag: De leerstoel doorgelicht: is wetenschappelijke onafhankelijkheid verzekerd?

Dit is Vandaag, de dagelijkse podcast van de standaard. Ik ben Alexander Lippenveld.

Aan onze Vlaamse universiteiten zijn 208 leerstoelen verbonden. Een soort gesponsorde onderzoeken.

Het levert onze universiteiten meer dan 20 miljoen euro per jaar extra op.

Maar is het wel helemaal koscher dat banken, verzekeringsinstellingen,

farmapedrijven of zelfs clubbruggen op die manier wetenschappelijk onderzoek betalen?

En wie maakt daarover?

Dat is eigenlijk voortgekomen uit een onderzoeksinteresse die ik zelf had.

En een aantal gesprekken die ik daarover een aantal jaren geleden gevoerd heb,

met Vincent Manaart en het bijzondere CEO van Clubbruggen.

En wij vonden elkaar redelijk snel over de noden die er waren

en het onderzoek dat dan best werd gevoerd,

zonder dat je dan op dat moment voorafnames doet op die resultaten uiteraard.

Dat was professor Vernoodschapsrechter Robbie Hauben,

maar ook de bekleder van de Leerstoelclub Bruggen aan de Universiteit Antwerpen.

Rubemooiman van onze economiedactie.

Je bent voor de kranten afgelopen weekend in de Leerstoelengedoken.

Vertel eens, waarom heb je dat gedaan?

Wel, het is een onderwerp dat al een tijdje op onze radar stond

en de concrete aanleiding was eigenlijk dit voorjaar toen

de nationale loterij bekend maakte ook een leerstoel te zullen sponsoren.

En zij wilde laten uitzoeken hoe het zat met gokverslaving,

wat natuurlijk een beetje een vreemd verschijnsel is

en een bedrijf dat geld verdient met gok of met loterijen

en dan onderzoek laat doen over hoe je daar verslaafd aan kan raken.

En dat was eigenlijk een beetje de concrete aanleiding

om er dan echt werk van te maken.

Voordat we daarop verder gaan, kan je concrete uitleggen

wat dat juist is, een leerstoel?

Wel, strikt genomen is het een vorm van meestje naad eigenlijk.

Dus het is een sponsor, het hoeft niet per se een bedrijf te zijn,

die geld aan de universiteit geeft met het idee

om daar wetenschappelijk onderzoek mee uit te voeren

dat de samenleving ten goede komt.

Dat is eigenlijk de oorspronkelijke invulling van een leerstoel.

Universiteiten vinden dat heel aantrekkelijk,

want dat geld komt binnen en daar zijn eigenlijk weinig voorwaarden aan verbonden

die dat onderzoek is.

En eigenlijk kunnen de hoogleraar er zelf invullen

natuurlijk wel in samenwerking met de sponsor.

Het bestaat ook nog een andere optie voor bedrijven

om wetenschappelijk onderzoek te laten uitvoeren, hè?

Ja, dat klopt.

Voor de handlegende manier is eigenlijk een contractonderzoek.

Als een bedrijf zegt, ja, ik heb hier een vraag

of iets dat ik uitgezocht wil hebben

en ik heb er zelf de expertise niet voor,

maar de universiteit kan dat voor mij doen, dan sluiten ze gewoon een contract.

Het bedrijf zegt van ja, dit of dat moet uitgezocht worden,

dus hij stuurde rekening op.

Dat is gewoon contractonderzoek.

De stijging van dat aantal leerstoelen, dat is wel opvallend, hè?

Vertel eens.

Dus in de Antwerpen is het in een paar jaar tijd van 11 naar meer dan 30 gegaan.

In Gent is het zelfs een vertienvoudiging in 10 jaar tijd.

Dus ja, dit is echt een heel duidelijk booming business om het zo maar te zeggen.

Ja, financieel is het ook een booming business.

Ja, voor de universiteiten is dat heel duidelijk zo,

want ze zeggen dus ook ja, voor ons is dat een heel belangrijke inkomsterbron,

dat geld van die bedrijven.

In leerstoel levert jaarlijks 50 tot 70.000 euro per jaar op.

Dan gaat het meestal of altijd eigenlijk om een engagement van een aantal jaren,

dus je ziet dat die bedragen voorst oplopen

en alles bij elkaar gaat het voor de Vlaamse universiteiten

om een stromen van 20 miljoen euro per jaar.

Dus aanzienlijk.

Stel, Ruben, we hebben 50 tot 70.000 euro over als privépersonen.

Zouden wij ook een leerstoel kunnen aanvragen?

Of is dat enkel voor bedrijven weggelegd?

Nee hoor, dat kan.

Bedrijven en privépersonen kunnen dat doen.

Dat gebeurt ook.

Dus je hebt bijvoorbeeld ook leerstoelen die opgedragen zijn

aan een bepaalde persoon, bijvoorbeeld sommige mensen die overleden zijn,

waarvan op die manier de nagedachtenis in stand wordt gehouden.

Etienne Vermeers had er zo heen geloof ik.

Er was veel om te doen.

Ja, er is een leerstoel etienne Vermeers.

Dat is nu wel een uitzonderingse geval, want die wordt door de universiteit

zelf bekostigd.

Maar er zijn leerstoelen die door privépersonen worden bekostigd.

Oké, goed.

De KU Leuven is het actiefste, zag ik in de grafiekjes op onze website

in de leerstoelwerelden.

Ja, de KU Leuven heeft de meeste leerstoelen,

is er ook al langs mee bezig.

Je ziet dat daar eigenlijk de meeste expertise ook zit

om dat geld binnen te slapen, vooral in de faculteit Geneeskunde.

Er zijn er heel veel leerstoelen in Leuven.

Meer dan de helft, 57% van de leuvense leerstoelen

is verbonden aan de faculteit Geneeskunde.

En gaan universiteiten ook actief op zoek bij bedrijven

om een leerstoel te financieren, zeg maar?

Ja, actief op zoek bij bedrijven.

Ze maken dus reclame voor het feit dat je een leerstoel kunt sponsoren.

Maar ik denk niet dat ze echt, laat ik zeggen,

bij bedrijven gaan aankloppen van, alsjeblieft,

komen leerstoel bij ons sponsoren.

Maar ze zeggen dus wel tegen hun professoren

van, kijk, als je een goed contact hebt met een bedrijf,

kan je misschien eens voorstellen om een leerstoel te sponsoren.

Ik denk dat het meer zo werkt, of aan wat hebben ze mij zo verteld.

Ja, en zo deed ook professor Houben een voorstel aan Club Brugge,

waardoor de leerstoel tot stand kwam.

Het is niet dat Club Brugge iets specifiques heeft gevraagd of opgelegd.

We hebben eigenlijk een gesprek gehad

en daaruit is voortgekomen dat er onderzoeksnood is naar specifiek

hoe je een profvoetbalclub professionaliseert.

En de bedoeling was om dat dieper te gaan uitspitten

en de resultatenpubliek beschikbaar te maken aan iedereen,

zodat iedereen erop vooruit gaat.

Dan leid ik daaruit af dat ze die middelen echt wel nodig hebben.

Ja, ze zeggen dat het nodig is om het onderzoek gefinancierd te krijgen.

En vooral nu de overheidsmiddelen natuurlijk in Dalande Lijn,

en dat gaan zij, je hoort daar regelmatig klachten over

dat de financiering vanuit de overheid in Dalande Lijn gaat.

Je kan nu eenmaal meer doen als je meer middelen hebt.

En ik vind de inzet van private middelen voor publieke doelstellingen,

zoals onderzoek dat publiek beschikbaar is.

Ik vind dat iets goed, ik vind dat iets noble.

En als daar de wareborgen van onafhankelijkheid

en integriteit aan verbonden zijn,

dan is dat voor mij alleen maar in win-win-zeraal, absoluut.

Dus ja, het is nodig om andere financieringsbronnen aan te boren,

en dan is dit natuurlijk een heel dankbaar manier om dat te doen.

En hoe groot is dat aandeel van die leersoelen

in het totale onderzoekbudget van onze universiteiten?

Ja, dat is een interessante vraag.

De universiteit zelf willen daar geen percentage op plakken,

dus ze zeggen niet van, ja,

het is zoveel procent dat van sponsors komt

en zoveel procent van bedrijven,

maar je ziet wel dat het een relatief beperkt deel is.

Het is nu niet ook niet zo dat al het wetenschappelijk onderzoek

of bijna al het wetenschappelijk onderzoek

nu door bedrijven gefinancierd wordt.

Natuurlijk, die 20 miljoen is maar een heel klein deel

van het totale budget van de universiteiten.

Wie zijn zo wat bekendste bedrijven

die actief zijn, die een leerstoelsponsor, zeg maar?

Wel, je ziet wel,

het is een heel breed arsenal eigenlijk van sponsors,

maar je ziet wel dat de grote meerderheid,

de grote multinational z, die natuurlijk ook het geld hebben,

50 tot 70.000 euro voor ons lijkt dat heel veel geld,

maar multinational die miljarden winst te maken,

ja, voor hen is dat natuurlijk relatief beperkt.

Dus om er zo wat namen te noemen,

ja, ze zijn er heel veel hoor, maar in de pharma-wereld,

Bayer, Johnson & Johnson, Pfizer, Roche,

maar ook grote Belgische bedrijven,

ABMBEV, Jan de Nul, BNP Party Barfort is heel actief,

die sponsort verschillende leerstoelen,

baloisen in de financiële sector, Belfius, Krelan, KBC,

zelfs Microsoft, sponsort een Vlaamse leerstoel,

dus ja, het zijn echt de grote bedrijven.

Al zijn er ook kleinere bij, maar je ziet ook

dat maatschappelijke organisaties uit het middenveld

daar ook niet voor terugdijn om onderzoek te sponsoren.

Het ACV bijvoorbeeld sponsort een leerstoelbeweging.net,

dus de christelijke arbeidsbeweging ook,

Moere Bond, Broers van Liefde, katholische congregaties.

En wat zijn dan de onderzoeken die ze sponsoren?

Wel, dat zijn vaak onderzoeken die een beetje

in hun straatje zitten natuurlijk, bijvoorbeeld het VBO

heeft een financiële leerstoel

over Belgian Business Champions aan de KU Leuven

en het officiële doel daarvan luidt dan meer aandacht

te schenken aan Belgische bedrijven die succesvol

omgaan met strategische en maatschappelijke uitdagingen.

Dus ja, je ziet, dat is natuurlijk precies wat het VBO

als...

Verbond van Belgische ondernemingen doet eigenlijk.

Ja, precies.

En de Boere Bond is natuurlijk een corporatieve organisatie

en die sponsort dan ook een leerstoel

rond de corporatieve onderneming, samen met CERA,

die ook een corporatieve organisatie is achter KBC.

Maar je ziet ook andere dingen, bijvoorbeeld er is ook

een leerstoel over assistentiehonden, dus voor blinden en dergelijke.

En die wordt dan gefinancierd door een organisatie

die quakeprogramma's voor dergelijke honden opzet.

Dus ja, je ziet, het zit altijd in lijn

met de activiteit van de organisatie zelf.

Je ziet bijvoorbeeld aan de KU Leuven

dat Bayer sponsort een leerstoel

die heet aan de Lecture Chair in Cardiovascular Medicine.

Ik ben heel ingewikkeld hoort, maar dat gaat dan over trombose

en antitrombotische therapie.

ABMBEF, bierbrouwer, die sponsort ook een leerstoel.

Dat gaat dan over molting en brewing,

dus moutprocesen en brouwtechnieken.

En ook een online cursus over de science of brewing.

Dus ja, je ziet in welke richting het gaat.

Straks vragen we ons af of dit systeem wel zo zuiver is,

maar eerst gaan we er even uit voor reclame.

Stop, wie zit er nog met vragen?

Vragen als elektrisch laden, hoe doe ik dat invoudig?

Slim? Voordelig?

Ontdek al onze laterplossingen op maat.

Want bij Angie willen we dat iedereen mee is.

Angie, al onze energie gaat naar jou.

Ruben, terug naar jou en naar de leerstoelen.

Waarom sponsoren bedrijven die onderzoeken eigenlijk?

Dat was ook een vraag die ik had

toen ik aan de research bezig was.

Je kan je inderdaad afvragen wat is het belang van bedrijven.

Maken producten, verkopen die, maken daar wins mee.

Waarom zouden die geld aan een universiteit geven

als er eigenlijk niet echt een heel duidelijk rendement is?

Maar als je het vraagt aan bedrijven, dan zeggen ze

het is goed voor onze PR.

Zijn naam komt dan in een soort wetenschappelijke context terecht.

Daarmee kunnen ze pronken bij klanten en relaties.

Ze kunnen de onderzoeken ook commercieel uitspelen.

Dat is heel duidelijk bij BNP Paribau,

dat is bijvoorbeeld die laat onderzoek doen.

En dan vervolgens zeggen ze van, kijk, uit dit onderzoek blijkt,

dit en dat.

En dan gaan wij dan als bang mee aan de slag.

Dus dat is allemaal goed voor Unimago natuurlijk.

Wat ik ook gehoord heb, is dat ze graag gewoon goede relaties

met hun universiteit hebben, ook bijvoorbeeld

om studenten al warm te maken

van een potentielle job bij dat bedrijf.

Het is natuurlijk een heel gespanne arbeidsmarkt.

Dus als zij zich kunnen profileren als aantrekkelijke werkgever

of als het bedrijf dat wetenschappelijk onderzoek

hoog in het verhandel voert, dan is dat een aantrekkelijke

propositie, denk ik, voor bedrijven.

Zelfs niet in zo'n dure manier

om die reclame te voeren, vind ik, om eerlijk te zijn.

Ja, en dat is natuurlijk bij pharmaceutische bedrijven

ook heel duidelijk aan de orde,

want die leven natuurlijk van onderzoeken.

Dus hoe beter hun relaties met de universiteit zijn

en met studenten en met hoogleraren,

ja, hoe beter voor hen.

Dat is, ze willen gewoon, ja,

een goede samenwerking hebben met die universiteiten.

En als ze dat op die manier een beetje kunnen smeren,

die samenwerking verbandelt, dan is dat goed, denk ik, voor die bedrijven.

Ja, en dan komt er nog eens bij dat het ook een aantrekpos is

op de belastingbrief.

Ja, ja, inderdaad.

Dus als je het als bedrijf, als gift doet,

dus als het gewoon als meecenaat is,

ja, meecenaat is viscale aantrekbaar,

dus dat geldt ook voor deze leerstoelen.

Ja, zoals prof. Houben onderstreept wordt,

die wetenschappelijke objectiviteit of onafhankelijkheid

ja, hoog in het verhandel gedragen bij de universiteiten.

In de structuur van zo'n leerstoel

is dat de private partner zo'n geld

donneert aan de universiteit Antwerpen.

Waarbij dan wordt ingebijteld

dat die zo'n geld wordt in alle onafhankelijkheid

aangewend door de onderzoeker die daartoe wordt,

die daartoe de handschoenen opneemt, zeg maar.

Dus dat is wel belangrijk, want dat is soms een misverstand

dat omdat een leerstoel de naam draagt van een private partner,

dat naar de pijpen van de partner zo worden gedans

of dat de resultaten van die partner moeten worden behaald,

maar dat is helemaal niet zo.

Maar is het echt zo onschuldig, Ruben?

Dat is natuurlijk de cruciale kwestie.

De universiteiten hebben allemaal gedragskoders

en zeggen dat ze 100% autonoom zijn

in hoe dat onderzoek dan wordt gevoerd.

Maar je voelt natuurlijk wel

dat het is een samenwerkingsband,

dus die bedrijven sturen wel in zekere mate het onderzoek

op verschillende manieren zelfs.

Dus de sponsor bepaalt het thema van het onderzoek.

Er is wel eens waar niet een contract van,

oké, jullie gaan nu dit of dat onderzoeken

en op die en die manier.

Dus dat betekent dat een stuk van de wetenschappelijke capaciteit

van een universiteit wordt gereserveerd

voor een thema dat aangereikt wordt door het bedrijfsleven

en dat niet aangereikt wordt door bijvoorbeeld maatschappelijke noden

of wetenschappelijke nieuwsgierigheid.

Wat de Leersstoel Club Brugge betreft,

stelt de professor heel duidelijk

dat zijn onderzoekswerk wel maatschappelijk relevant is.

Ik kan alleen maar voor mezelfs spreken uiteraard.

We hebben onze onderzoeksfocus

zelf verpaald met een functie van de actualiteit.

Bijvoorbeeld de fiscaliteit van het profvoetbal

is een tijdje een very hot topic,

dat is hier.

Daar hebben wij ook op ingezet door onderzoek te doen

voor het Europees Parlement

en daar bleek dan dat België als fiscalsysteem

de profspoort incentiveert

maar eigenlijk maar in het peloton meefietst

van andere Europese landen.

Wat op dat moment wel een belangrijke vaststelling was,

gestuurd door de feiten

en nogmaals, publiek beschikbaar

en uiteraard iedereen kan kritiek geven

op de argumenten

maar dat de argument gemaakt wordt is niet verkeerd.

Een ander punt is,

wat we net al zeggen, bedrijven

willen er natuurlijk ook wel iets uithalen

weliswaar niet echt een financieel rendement

maar wel een rendement in de vorm van goeie PR

en goeie relaties.

En dus door ontstaatensvoort

ik zou zeggen bijna collusie

tussen wetenschappelijk onderzoek

en bedrijfbelangen

en de persoon die ik daarover ook

aan gebeld heb, een wetenschapsfilosof

Gustaf Koernenis, hij zegt ook van

ja, een hoogleraar die een leerstool

bekleed zal nooit iets doen

dat echt recht tegen de belangen van die spons

waarin gaat, want dat doe je gewoon niet.

Als je geld krijgt van iemand

dan ga je die persoon vervolgens niet

rechtstreeks tegenwerken.

Dus het is natuurlijk een heel subtiel mechanisme

waarbij je wel vragen kunt stellen

denk ik.

Hoe reageerde universiteiten daarop?

Zij zeggen dat alles koosje ervoor loopt

en dat ze alles in etische coders

en gedragskoders en noem allemaal maar op hebben gegoten

en dat zou ik zeggen van ja

maar het is honderd procent

vastgelegd dat de bedrijven alleen maar

het thema kunnen aandrijken en niet

de manier waarop het onderzoek wordt gebeurd

en ook niet de onderzoeks resultaten

dus als het onderzoek iets zou uitwijzen

waarvan de bedrijven zeggen van ja, maar dat bevalt ons niet

dan is er geen mogelijkheid om dat tegen te houden

dat is waar de universiteiten

altijd mee afkomen om te zeggen van

ja, maar kijk weer eens niks aan de hand

Omdanks het feit dat de leerstoel van professor

Houben de naam van Club Bruggedraagd

verzekert hij ons

dat hij niet aan hen gebonden is

maar Ruben, soms moeten we toch

beducht voor zijn

zeg maar, dat het te veel

spek naar de bek van de mc

ik zeg het, het is subtiel

dus iemand anders zijn van wat je bijvoorbeeld ziet

dat geldt dat allemaal uit de pharmaceutische industrie komt

ja, dat wordt dan besteed

aan onderzoek in de sfeer

van die pharmaceutische bedrijven

en het zal bijvoorbeeld nooit

besteed worden aan onderzoek

hoe kunnen we nu goedkoopigneesmiddelen

maken voor de derde wereld

daar verdienen die pharmaceutische bedrijven niet genoeg aan

ja, dus

ja, zo subtiel is het natuurlijk

het kan best zijn dat er maatschappelijke noden zijn

waar je interessant wetenschappelijk onderzoek naar

kan doen die niet de noden zijn

van de bedrijven die sponsors zijn

Ruben, tot slot

onze krant twijfelt toch

of dit allemaal zo zuiver op de graad is

in het commentaarstuk

van de krant

afgelopen weekend schreef collega Engengijs

het leerstoelmodel zet de geloofwaardigheid

als onderwijs en van onze wetenschappers

onder druk

ja, dat zijn grote woorden

natuurlijk is het dan

door die leerstoelen slechter gesteld

met de wetenschappelijke

onafhankelijkheid

ja, ik denk dat Inge daar wel een punt heeft

het voorbeeld is natuurlijk

die nationale loterij

hoe geloofwaardig is dat de nationale loterij

die vervolgens gaat laten onderzoeken

hoe het met de verslaving gesteld is

je voelt gewoon

ja, wat verringt

en zo zijn er natuurlijk meer voorbeelden

een goed voorbeeld is ook een leerstoel etisch bankieren

die door BNP Paribas Fortis wordt

gesponsord

ja, BNP Paribas Fortis is al herhalelijk

op de vingers getekt, wegens onethisch gedrag

bijvoorbeeld over onvoldoende witwastoezicht

en dat soort zaken meer

dus ja, je voelt dat in een ideale wereld

zou dit niet nodig hoevoet te zijn

is er gewoon geld om onderzoek te doen

naar thema's die wetenschappers aandragen

of die de samenleving belangrijk vindt

die bedrijven aanrijken

dat is niet ideaal, zou ik zeggen

nog een laatste keer naar professor Houben

de ouder van de Leerstoel Club Brugge

het is niet enkel

voor die club dat hij doet

maar voor alle profclubs

in het Belgische voetbal

het is echt de bedoeling

om iets uit te bouwen

waar alle clubs van kunnen profiteren

omdat we hier

niet op een eiland staan

alle clubs werken aan de vooruitgang

van het Belgische prof voetbal

en dat doe je alle samen

door kennis te delen

zodanig dat je dat product

prof voetbal zo goed mogelijk kan

uitbouwen

met altijd die aandacht

ook voor de maatschappelijke relevantie

van het voetbal

dat een sportclub en een voetbalclub

bij het bijzonder

heeft wel een bijzondere positie

in de samenleving ook

dat is niet een gewoon bedrijf

om de hele fans niet te vergeten

meer onderzoek is altijd

beter dan minder onderzoek

dus je zou kunnen zeggen

als je die leerstoelen volledig in de band zou doen

dan is er minder geld voor

wetenschappelijk onderzoek

het is ook niet slecht dat bedrijven

een goede relatie hebben met hun universiteiten

doen wetenschappelijk onderzoek

bedrijven gebruiken wetenschappelijk onderzoek

om producten en diensten te optimaliseren

dat is op zich allemaal niet

heel erg en het kan zelfs positief zijn

maar natuurlijk je voelt wel

dat zo'n geldstroom

de zaken net eventjes

wat minder zuiver maakt

laat ik het zo zeggen

en waar we kritisch naar moeten blijven kijken

goed Ruben mooi man, dank je wel

graag gedaan

dit was vandaag de dagelijkse podcast van de standaard

bedankt voor het luisteren

volg ons op Spotify, Apple Podcast

of eender welk ander podcast platform

of download de vernieuwde app

DS Podcast, waar je ons werk

en de beste luistertipsom om zijn redactie

terugvindt

alle credits van de podcast die je net hoorde

vind je op standaard.be

schuinstreep podcast

reageren kan via podcast

atstandaard.be

bedankt voor het kijken

Machine-generated transcript that may contain inaccuracies.