DS Vandaag: Bonus. Klaarwakker | Moet ik me schuldig voelen over de klimaatcrisis?

We hebben vandaag niet enkel een gewone DS vandaag, maar ook een bonus aflevering van onze podcastreeks

Klaarwakker, waarin jonge collega's op zoek gaan naar antwoorden op vragen waar ze persoonlijk

wakker van liggen. In een nieuwe reeks van drie afleveringen stelt collega Jozefine Dapazig

de vraag of ze zich schuldig moet voelen over de klimaatcrisis. Zodaardelijk hoor je de eerste

aflevering, de volgende afleveringen vind je op standaard.be schuinestreep Klaarwakker of op elk

podcastplatform als je zoekt op Klaarwakker.

Een tijdje terug ging ik of zoek naar een nieuwe energieleverancier omdat ik mij ergens

wel schuldig voelen over mijn aandelen in de klimaatcrisis. Tot voor kort was ik klant bij

de Franse oliegegant Total Energies, een bedrijf van calibre als Shell en BP, Exxonmobil,

behoort dus bij de vijf grootste oliebedrijven in de wereld en het is in die zin ook geen onbesproken bedrijf.

In het tweede kwartaal van 2022 boekte Total Energies 5,6 miljard euro netto-winst. Total gaat

zijn naam veranderen in Total Energies om uit te dragen dat zijn energiebronnen al maar diverser

worden. In 2021 vertegenwoordigde fossiele brandstoffen, olie en gas nog 91% van de

productie van Total Energies en 73% van de investeringen van het bedrijf.

Er waren allemaal dingen waar ik mij niet zo goed bij voelde dus besliste ik om van

leverancier te veranderen. Tot ruzische troepen, Ukraine binnenvielen.

We moeten Ukraine bevrijden van een naziescijpoed in en hij liet weten dat zijn troepen geen

tegenstand zullen tulten.

The EU has imposed sanctions on Russia following its actions in Ukraine.

Een kwart van de olie importen en bijna de helft van het gas dat Europa importeert komt uit Rusland.

Zowel onze elektriciteitsfactuur als onze gasfactuur zwingt volledig de pan uit.

Russia's energy war on Europe.

Je moest wel gek zijn om nu van leverancier te wisselen.

Bovendien zou mijn vast contract aflopen in de zomer dus misschien kon die overstap wel wachten.

Toen ik enkele weken voor de eindtermijn van mijn contract een aantrekkelijk prijsvoorstel kreeg,

stelde ik mijn vertrek naar een nieuwe leverancier nog eens uit.

Maar dan laas ik dit artikel in onze grand.

Total energies en de Oegandese regering willen in het Murchison Natuurpark een olieveld en

een oliepijplijn aanleggen van 1500 kilometer.

Bieuwactivisten waarschuwen voor een natuurramp en klagen aan dat voor 100.000 ontegende mensen de armoede lonkt.

Dit was het druppel. Hier wilde ik niks mee te maken hebben.

En toch duurde het nog maanden voor ik echt op zoek ging naar een ethisch verantwoorde leverancier.

Dus met alles wat ik wist had ik altijd voor mezelf gekozen in plaats van voor anderen.

Ik had voor kapitaal in plaats van het klimaat gekozen dus toen heb ik mij wel echt schuldig gevoeld.

Maar waar komt mijn schuldgevoel wandaan?

En zijn er misschien nog mensen die zich soms schuldig voelen?

Hoe gaan anderen dan met dat schuldgevoel om?

En is mijn schuldgevoel terecht?

Waar lig jij wakker van?

Wat houdt u snachts wakker?

Die vraag.

Vijf jonge redacteurs van de standaard.

Ik lig wakker, want ik ga op zoek naar antwoorden op persoonlijke vragen in de podcastereeks Klaarwakker.

Mijn eigen zoektocht.

Dit is de eerste van drie afleveringen over de vraag van Jozofien.

Moet ik me schuldig voelen over de klimaatcrisis?

Voel ik mij schuldig.

Ja, eigenlijk best wel.

Ik voel mij wel soms schuldig.

Ik ben Jozefine Dapa, cultuurredacteur bij de standaard.

En ik merk dat best wel waar mensen soms geplaagd worden door een schuldgevoel.

Als ik wel eens een huid op pak kom, eigenlijk een nutteloos afstand te rijden.

Ik heb de neiging om mij chauffage altijd nu vol een bak aan te laten, terwijl het eigenlijk niet zo mogelijk is.

Ja, ik denk dat dat zo in onze generatie wel zo wat je met je burger geover maakt.

En dat schuldgevoel lijkt dan vaak tot één van deze reacties.

Gewoon, ja, op Facebook die video's kunnen zien.

Meestal ik denk ik wil dat wel weg. Gewoon, ja, omdat ik dat niet wil zien.

Ofwel verlamt het ons.

En hebben we zo iets van, oh, de klimaatcrisis is zo groot.

Ik ben daar eerlijk pessimistisch in.

En overstijgt ons alle zo hard dat het leidt tot het gevoel dat ik niet veel kan doen.

We zijn met acht miljard onder tussen dus...

Ja, ik ben zo wat machteloos soms.

Of het maakt ons boos.

Te egoïstisch en te egocentrisch.

...waardoor we andere aansporen om ook op te komen voor het klimaat.

Want ga alleen maar bagaf gaan.

Daarom wil ik weten waar dat schuldgevoel vandaan komt.

En of het nuttig kan zijn in de zoektocht naar oplossingen voor de klimaatcrisis.

Om dat uit te zoeken ga ik in gesprek met vrienden, kennisen en wetenschappers.

Ik begin bij iemand die ook wel in zwakker ligt van het klimaat.

We moeten allemaal wakker worden.

Theatermaaksters zien van malen is vooral bezig met voeding.

In haar voorstelling Zemaal...

koopt ze ter voorbereiding op het einde van de wereld.

Is dit het einde der tijden?

Of het begin van het einde?

Of het einde van een slecht begonnen begin?

Smakelijk.

Wat is koffiebusat? Ik heb ook thee.

Ja, koffie is goed.

Ik heb al eens zoiets aan de ankele.

Zien is altijd wel bezorgd geweest om het klimaat.

Ja, dat seppelt natuurlijk wel een beetje zo binnen.

Maar enkele jaren geleden nam dat gevoel grotere proportions aan.

Bezorgdheid werd onrust, onrust paniek.

Ik dacht, ik krijg geen wal en het is echt warm.

Paniek werd angst.

Een alles verlammende klimaatangst.

Toen het regelen in een hittegolf,

toen ik overal emmers ben gaan zetten in de tuin,

omdat ik dacht, er komt echt een mega droogte aan.

En ik had er niets gezend die nog regenwater heeft.

Of ik dacht, ja, ze zijn nu al een hittegolf aan het voorspellen.

Ik ga nu drie ventilatoren kopen,

want binnen een paar maanden is alles weer uitverkocht en kost dat kei voor geld.

En dan voelde dat echt van,

dit is niet meer iets wat gehoord,

dit nieuws gemerkt zelf.

Zeer herkenbaar.

En Sine en ik zijn daar niet alleen in.

Je ziet, vooral met die skierbieden en zo,

die gaan je nu opnieuw schieten,

dan merkt hij al dat het niet de toekomst is,

maar dat het eerder is van, ja,

kom dan in de buurt.

Dus je stelt je wel vragen van,

kunnen wij zo blijven verderleven?

Ik zat gisteren met vrienden op de trein

en die zei dat ze echt bewust geen kinderen wilden.

Hoe gaat dat zijn in de toekomst?

Ja.

Om zichzelf tot rust te brengen,

besloot Sine

om met die emoties aan de slag te gaan.

In de keuken.

De plek die ze het best kent.

Omdat ik dan gepassioneerd ben door koken,

die echte passie,

dat is wat echt gekomen,

doordat ik heel ziek ben geweest.

Ik heb de ziekte van Krol.

En dan had ik zo eens van,

ja, wat eet ik eigenlijk?

En dan ben ik daar beginnen onderzoeken naar doen

en dan ook toch beginnen koken

en sowieso heb ik altijd al heel graag gegeten.

En ook wel graag gekookt,

maar het is toch wel next level gegaan

nadat ik uit ziekenhuis kwam.

In bezoek toch naar een nieuw eetpatron

kwam Sine vanzelf uit bij duurzame voeding.

Want dan heb ik ook vandaag gemerkt

dat wat goed is voor mijn lijf

om mijn zichten onder controle te houden

is goed voor de ecologie.

Maar is het ook betaalbaar?

Ik was zeker, in het begin dacht ik,

ja, maar ik verdien niet veel,

dus ik ga niet alles bio kopen.

Nee, ik ga geen groente pakketten.

Dat is veel te duur.

En nu merk ik dat er eigenlijk veel gekopen is

aan groenten uit de supermarkt.

En dan nu twee maanden zil-waste geleefd.

En ik heb zo echt voor mezelf een systeem

van als het niet verpakkingsloos kan,

dan ga je daarna eerst naar blik,

dan naar papier en dan naar glas.

Omdat daar volgens de meeste bronnen

de meest ecologische stappen zijn.

Ja, waar ik bij het interessant vind,

is dat je zo

voor jezelf een systeem hebt bedacht

om hoeveel wil ik ook keter zijn

met leven zoals het is.

Omdat ik mij al vaak afgevraagd

of het niet voor een stukje gewoon

daarover gaat

als ik naar mezelf kijk.

Ik kan wel zeggen

ik doe

ingreep X, I en Z

omdat het goed is voor de aarde.

Maar ik denk

dat ik vooral mezelf probeer te zusselen.

In de treinen komen, denk ik,

met alle andere dingen die ik niet doe.

Ja, ik denk gewoon dat je dingen wilt doen

die passen bij je normen en waren,

want ik heb nu ineens ontdekt

dat ze echt mee gaan stoelen

dat wij eigenlijk niet ecologisch aan het verbouwen zijn.

Doordat iemand zei,

ik was aan het vertellen over de verbouwing

en dan zei ze, ah, hoe gaan we dat dan doen?

Mijn hyproc en dan isoleren mij dit

en dan zei hij, mij, dat is slecht voor het milieu.

Ik vind het raar dat je

mijn verbouwing niet ecologisch bezig bent.

En dat zelfde onderzoek doet,

gelijk dat je mij eet te doet.

En voor mij was dat ineens van, ah ja.

Welk gevoel vind je dat?

Eerst vonden we het makkelijk,

want ik dacht, ja, het eerst kwamen

met allemaal argumenten, denk ik,

maar ecologisch verbouwen is kei duur.

Ik ben 1,5 jaar in onze boondkamer te slapen.

Ik heb echt geen tijd

om alles wat mensen zeggen over eten,

dus nu probeer ik ook

het beter te doen.

Iedere keer als ik denk van, ah ja, we gaan dit bestellen,

is dat ecologisch, bestaat er een ecologische alternatief

dat niet veel duurder is.

Maar vind je dat niet vermoeiend?

Ja, dat is kei vermoeiend,

maar dat is het enige wat dat kan doen

om er vat op te krijgen.

Eigenlijk herken ik mezelf wel een beetje in zin.

Bijna elke dag probeer ik al dat niet bewust

klimaatvriendelijke keuzes te maken,

maar ik heb niet echt een idee

of het een groot verschil maakt op grote schaal.

Koop ik een onverpakte komkommer

of toch die verpakte komkommer

die wel langer vers blijft.

Neem ik een korte warme douche

of een langere, lauwe douche.

Of biozomaten echt zoveel beter voor onze planeet?

Er is nooit eerder zoveel informatie geweest

waarmee ergens wel een gevoel van controle geeft,

maar te veel kennis

levert soms echt veel stress op.

Want weten we wat goed is

of slecht is voor de planeet,

leidt ook tot het overweldigende besef

dat het gewoon niet zo eenvoudig is

om klimaatconsequent te zijn.

Want waar als je voor je job iets doet,

dat echt niet goed is voor het klimaat.

Christof is een oude bekende uit mijn tienerjaren.

We zaten samen in de klas in het eerste middelbaar.

Wist je het eerste middelbaar dat je piloot stelde?

Ja, eigenlijk wel.

Dat is van jongs af aan.

Dat is de kinderdroom die is blijven hangen.

In Deurne bij een pilotenschool terechtgekomen.

En dan gaat je door alle phases van de opleiding.

Dat is een opleidingstoestel,

dus dat is zo met één propeller van voor.

Dus dat schootweg van die landingsbaan.

Dat was genieten.

Mijn eerste keer alleen met z'n vliegtuig op stap.

En dat is dan nog maar een heel klein,

want stapsgewijs, groter en groter tot

de passagiers toestellen waar ik vandaag meer rond vlieg.

En vanaf zo'n vijf jaar verder rijden, vijf jaar ontvliegen bij Tuwi.

Als Christof vertelt over zijn job, leeft hij echt op.

Ja, dat is zo iets...

Dat triggert mij nog altijd.

Dag na dag.

Die tien minuten dat wij met dat vliegtuig vliegen.

De rest is autopilot.

Met die tien minuten dat we zelf met het vliegtuig aan het vliegen zijn.

Dat blijft bij mij funkels in mijn ogen bezorgen.

Dat is zo leuk om te doen.

Maar de wereld is wel wat veranderd

sinds we samen in de klas zaten.

Dus je voelt dat het minste

dat er iets over de luchtvaart

passeert in die context,

dat we CO2 uitstoten,

dat we vandaag heel weinig alternatieve technieken hebben,

dat daar een voel focus op komt in de media

en dat wij zo'n beetje afgeschilderd worden

als het zwarte beest van de klimaatcrisis.

Ik besef wel dat we zorgen moeten dragen voor onze planeet

en we moeten daar wel mee bezig zijn.

Maar ik als individu,

ik ben daar eigenlijk niet zo heel actief mee bezig.

Waarom?

Omdat er mij maar heel weinig kansen geboden worden

om dat op een efficiënte manier voor mijn eigen leven te doen,

om daar geraakt worden.

Ja, er zullen plaatsen in de wereld zijn waar dat wel zo is,

maar dat blijft een heel moeilijke oefening

om daar persoonlijk heel hard door aangevallen te worden.

Want oei, wat ben ik hier aan het doen?

Wat ben ik hier met onze planeet aan het doen?

En ik vrees dat de reden ervoor is

dat er heel weinig directe gevolgen op de korte termijn zijn.

Dus een beetje hetzelfde stel dat als ik vandaag een sigaret zou roken

en mijn longen kunnen dat daar morgen letterlijk van begeven,

dan denk ik dat er heel veel mensen zouden stoppen met roken.

Maar omdat die effecten zich pas op veel langer een termijn voldoen,

gaan mensen niet stoppen met roken.

En ik denk dat dat met klimaat een beetje hetzelfde is.

Christophe kan het dus allemaal beter relativeren dan ik.

Als hij door de wolken zweeft, dan voelt hij toch vooral euforie.

Dat blijft bij mij funkels in mijn ogen bezorgen.

Maar vliegt dat je zei nu even al vervuilend?

Hoe gaat hij daarmee om?

Zeker in heel klimaatdebat begrijp ik wel dat ze vandaag

heel hard de zeer korte afstandsvluchten aan het viseren zijn.

Omdat je daar eigenlijk met een, in sommige gevallen toch,

een heel goed alternatief zit, namelijk de noge snelheidstrein.

Maar de globalisering die tot stand is gekomen

heeft de luchtvaart ook gewoon nodig om onze economiedraaien te halen

zodat mensen hun familie kunnen gaan bezoeken.

Wij zijn een noodzakelijk iets.

En wij doen ons best om dat zo groen mogelijk te doen.

Maar wij kunnen spijtig genoeg vandaag nog niet tot een zero carbon footprint gaan.

Het evalueert echt wel.

Ze zijn daar in de luchtvaart heel hard mee bezig.

Er zijn vandaag elektrische vliegtuigen.

Dat zijn kleine sportvliegtuig.

Daar is dan nog een haalbare kaart om dan met batterijen op te lossen

voor lijnvliegtuigen is dat spijtig genoeg vandaag nog niet.

Dus denk dat je de luchtvaart een tijd moet geven van zichzelf te ontwikkelen.

En dan gaan we daar ook wel geraken.

Oké, dus we moeten wachten op de wetenschap

en technologie zal ons redden.

Waar heb ik dan nog gehoord?

Wat is het waarschijnlijkst

dat we een vliegtuig in de lucht krijgen zonder fossiele kerosine

of dat we mensen overal ter wereld

dat we die overtuigen om niet meer te vliegen of om pijn aan het weer te vliegen?

Dit is Maarten Bodri.

Ik ben wetenschapsfilosof aan de Universiteit van Gent

en mijn laatste boek heet

waarom ons klimaat niet naar de knoppen gaat

als we het hoofdkool houden.

Bodri heeft de reputatie waar nogal controversieel te zijn.

Zijn visie op de klimaatcrisis en de mogelijke oplossingen

zijn geregeld voor voor discussie.

In ieder geval is hij van de meest beheersbare vorm van afval hier bestaat

omdat het compact is.

En je weet ook wat je ermee kan aanvangen.

Ik zie nu veel mensen lachen aan.

Ja, natuurlijk.

Dus ik vind het wel spannend om bij hem langs te gaan.

Ik heb vooraf ook zijn boek gelezen

of zich staan er aaneemelijke dingen in

maar ik ben toch nog niet helemaal overtuigd.

Technologie alleen gaat ons echt niet redden.

Ofwel.

Kijk, het is onloogbaar natuurlijk

als individu een verschil uitmaakt

maar ik denk wel dat je daar niet te veel van mag verwachten.

De bedoeling is uiteindelijk dat onze CO2-uitstoot

en ook metaanuitstoot en andere bruikasgassen

dat die helemaal tot nul wordt herleid

en zelfs iemand die als een klimaatheilige leeft

en die dus probeert zijn eigen uitstoot

zoveel mogelijk te beberken, die zal toch nog altijd uitstoot.

Zelfs als je met de fiets rijdt, als valt waarop je rijdt,

is nog altijd, daar zit cement in, daar zit uitstoot in.

Alles wat je doet, produceert indirect of direct uitstoot.

Dus daarom denk ik dat als je echt een doortassende oplossing wil,

dan moet je in al die verschillende domijnen

eigenlijk schone alternatieven vinden

voor de producten die vervuilend zijn.

Dat klinkt allemaal heel goed,

maar zijn onze individuele inspanningen dan echt zinloos?

Die technologische innovatie die je nodig hebt

om die schone alternatieven te ontwikkelen,

daar kan je als individu ook wel een steentje aan bijdragen.

Dus er zijn een aantal klimaatfondsen

die proberen in te zetten op die technologische innovatie,

bijvoorbeeld om staal te produceren zonder steenkool.

Dus er zijn mensen die dat uitgerekend hebben

en die bijvoorbeeld het impact gaan berekenen

van minder vlees eten of minder gaan vliegen.

En die is er heel, die kan die aantonen.

Maar het effect van een heel gerechte donatie

aan de klimaatfondsen die bezig zijn

en die inzetten op die technologische innovatie

is soms honderd keer zo groot.

Alleen voelt het niet echt aan

alsof je iets gedaan hebt,

omdat je geen persoonlijk oploffering hebt gemaakt.

Dat is eigenlijk een beetje een psychologische probleem.

Wanneer mensen met het schuldgevoel zitten,

omdat ze vervuilen, omdat ze vlees eten,

omdat ze vliegen en ze worden,

hebben ze het gevoel dat ze moeten inbinden,

dat ze een deel van hun levenstijl moeten gaan opofferen.

En als ze dat niet doen,

als ze bijvoorbeeld gewoon geld toneren,

dan hebben ze het gevoel dat ze zich er makkelijk van afmaken.

Ja, ergens snap ik wel wat hij zegt

en het klinkt ook allemaal aannemenlijk.

Maar zo eenvoudig kan het toch niet zijn.

Baudries en visie

druist ergens ook wel in tegen

de redenering van klimaatactivisten

zoals de Oegandese van Esanacate

en Greta Thunberg,

zij pleiten voor klimaatrechtvaardigheid.

Klimaatrechtvaardigheid, omdat ze de klimaatcrisis zien

als een symptoom van onze onhoudbare levenstijl,

die wereldwijd veel leed veroorzaakt.

We zijn niet de mensen die de klimaatcrisis

veroorzaakt zijn.

We zien het als een vervelingstopiek.

Waar ik leef,

een 2-degree wouwt

betekent dat een miljoen mensen

wordt geïnteresseerd door extreem heetstres.

In die zin lijkt zijn logica toch vooral

een manier te zijn om

onze levenstijl te behouden.

Terwijl daar misschien iets moet veranderen.

Of

is mijn ongemaakt dan toch

een psychologisch probleem.

Want

een deel van mijn schuldgevoel heeft vooral

te maken met

het idee dat ik niet genoeg doe.

Dat ik niet echt iets oppoffer

om het klimaat te redden.

Ik had het er ook over met Christophe, de piloot.

Bij mij persoonlijk merk ik

dat ik wil proberen

te doen

dat volgens mij slimme keuzes lijken.

Maar ik moet in alle eerlijkheid

ook toegeven

dat ik die keuzes niet zou maken

als ze moeilijk waren.

Ik ben nooit car crazy geweest.

Ik fiets gewoon graag, ik wandel gewoon graag.

Maar dan is natuurlijk de vraag

is er iets mis mee.

Moet groengedrag moeilijk zijn

om legitim te zijn of zo.

Nee zeker niet.

Ik denk, elk initiatief

kan helpen, hoe klein of hoe groot ook.

En als dat past in uw leven

en dat kost

minimaal een effort

om daarin mee te gaan

zei het

ik moet thuis geen auto hebben

of iemand er zegt, ik heb thuis geen vlees

als dat voor die persoon

een heel makkelijk op te offeren iets is

why not

alle beetjes helpen.

Maar daar tegenover staat wel

dat

totaal niet de manier is waarop

je gaat.

Hoe sta je in het leven?

Op vlak van klimaat

zeer pragmatisch.

Wat wil het zeggen

dat ik hier vandaag ook naar Brussel ben gekomen

met een trein

niet om vanavond te kunnen jagen van

nu denk ik niet goed geweest

voor het klimaat vandaag

maar gewoon omdat dat voor mij vandaag

voor dit traject van bij mij thuis naar hier

de meest efficiënte oplossing was

in de zin van

dat ik hier had moeten betalen

voor de ondergrondse parking in Brussel centrum

en er eigenlijk vanuit gaat

dat ik rapper thuis ga zijn

met openbaar vervoer dan met mijn eigen auto

als we daarin slagen

dan denk ik dat we heel veel mensen

mee hebben in dit verhaal

het is wel dat totaalplaatje

dat we allemaal samen vormen

dat op de een of andere

manier gestuurd moet worden

als een heel lochschip

maar zelf zo'n lochschip

we moeten een capitaine hebben die

een stuurrichting bepaalt

en ik vrees dat we daar

gebonden zijn

aan onze beleidsmakers

daar gaan we niet onderuit kunnen

oké ja

we hebben nieuwe technologieën nodig

en de overheid moet inderdaad

gedragsaanpassingen stimuleren

vooral in de laatste volg ik Christof wel

ik geloof echt niet dat dit

een individuele verantwoordelijkheid is

ik wist ik daar ook al

ik denk dus niet dat dat een keren van mijn schuld gevoel is

want zelfs als ik lekker klimaatverindelijk

een trein zou nemen

naar het zuiden van Portugal

dan zal ons voor de mensen die daar wonen

niet plots leefbaarder worden

de hete zomers die blijven

en de bosbranden zijn er mee niet geblust

maar ik denk in algemene zin

wij moeten ons niet

schuldig voelen voor

onze welvaart

die welvaart is onverdiend

daar uiteraard geen enkele verdiend zijn

we hebben gewoon ongelofelijk geluk

dat we hier in dit deel van de wereld mogen leven

dat we hier wel geboren zijn of wat dan ook

dat we gewoon ten opzichte van

andere mensen ter wereld hebben we het ongelofelijk getroffen

ik denk wel dat de gevoel van verantwoordelijkheid creëert

het feit dat je zoveel geld hebt

dat je daar potentieel zoveel mee kunt doen

dat je gewoon door een eenwoudige

overschrijving via je bank

dat je mensen aan de andere kant van de wereld kan helpen

soms echt kan verhinderen

dat ze doodgaande van de honger of van ziekte

dat creëert een enorm gevoel van verantwoordelijkheid

dus je kan je misschien schuldig voelen

over het feit dat je dat niet doet

maar het luider feit dat je in luxe leeft

en dat je een hoog niveau van

materieel welvaart hebt en dat je geluk hebt

dat je hier geboren bent

daar op zich hoeven je niet schuldig over te voelen

ik denk ook niet dat je moet schuldig voelen over de misdaten

je ouders of je groothouders of je voorwaarden hebben gedaan

dat zijn allemaal zaken waar je individueel

niet voor verantwoordelijk bent

maar denk dat er verschillen tussen schuld gevoel

en verantwoordelijkheid

ja

misschien stel ik de verkeerde vraag

schuld is inderdaad

niet hetzelfde als verantwoordelijkheid

maar

wie heeft mij dan in godsnaam

dat schuldgevoel aangepraat

dus die weet al 50 jaar

wat het probleem is

maar doen daar niks aan en leggen de schuld bij anderen

en hoe kan ik dan toch

mijn verantwoordelijkheid opnemen

wat kunnen wij als individueel doen

uiteraard geloof ik daarin, ik ben een activist

al genoeg gebeuren

maar als jij niet meer vliegt is het probleem niet opgelost

op Engels

wat kan ik wel doen

dit was aflevering 1

van de 3 delige podcast van Josephine Dapa

de productie was in handen van Sophie Steenhouts

brecht plaschaard, mixte, scheefde muziek

en herwerkte debutsies

la cathédrale ongloutie

beluist er ook

de andere podcast van klaarwakker

volg klaarwakker in de podcast app

van de standaard of op uw favoriete podcast platform

Machine-generated transcript that may contain inaccuracies.